Shimon Peres (93) overleden: zichrono livracha

In de nacht van dinsdag op woensdag overleed Shimon Peres (93), één van de ‘founding fathers’ van de staat Israël. Hij stelde 66 jaar van zijn lange leven in dienst van de staat en het volk van Israël. Hij was verschillende keren premier, minister van Defensie en van Buitenlandse Zaken, en president van Israël. Hij maakte in zijn leven een ontwikkeling door van havik naar duif en ontving uiteindelijk – samen met zijn politieke rivaal Yitzhak Rabin en voormalige aartsvijand Yasser Arafat de Nobelprijs voor de Vrede voor zijn aandeel in het tot stand komen van de Oslo Akkoorden.

Shimon Peres werd in 1923 als Szymon Persky geboren in Wiszniew, Polen (tegenwoordig ligt deze plaats in Wit-Rusland). Thuis werd Hebreeuws, Jiddisj en Russisch gesproken en op school Pools. Zijn vader was een welvarende houthandelaar, zijn moeder was bibliothecaresse. Als kind was Peres zeer vroom, in tegenstelling tot zijn seculiere ouders. Hij was zelfs zo fanatiek dat hij de radio van zijn ouders kapotsloeg, omdat zij er op Sjabbat naar luisterden. In 1932 emigreerde zijn vader naar het toenmalige Palestina. Twee jaar later liet hij zijn gezin overkomen. Op zijn vijftiende verruilde de jonge Peres het gymnasium in Tel Aviv voor een opleiding aan de landbouwschool Ben Shemen. Hij woonde in die periode in kibboets Geva. Later werd hij één van de oprichters van kibboets Alumot.

In 1941 werd hij verkozen tot voorzitter van de zionistische Jeugdbeweging van de socialistische Arbeidspartij. Drie jaar later keerde hij terug naar kibboets Alumot, waar hij werkte als veeboer, herder en secretaris van de kibboets. Op zijn twintigste werd hij gekozen als bestuurslid van de landelijke organisatie van studenten en jonge arbeiders, waar hij één van de twee leden van de Arbeidspartij was in het twaalfkoppige bestuur. Hij slaagde erin om binnen drie jaar een bestuursmeerderheid voor zijn partij te bewerkstelligen. Inmiddels hadden David ben Gurion en Berl Katznelson, leiders van de Mapai (Arbeidspartij), hun oog al op hem laten vallen. Peres kreeg een functie in het secretariaat van de partij.

Illegale expeditie
In 1944 leidde Peres een illegale expeditie naar de Negev met een groep jongeren en een verkenner van de Palmach (één van de voorlopers van het huidige Israëlische leger), en een archeoloog. Het was onderdeel van een plan om in de toekomst Joodse nederzettingen te vestigen in de Negev-woestijn. De groep werd opgepakt door het Britse leger en bracht een aantal weken door in de gevangenis.

Peres, wiens hele uitgebreide familie in Polen vermoord werd tijdens de Sjoa, trouwde in 1945 met Sonja Gelman met wie hij drie kinderen kreeg. Hij raakte in de jaren na zijn huwelijk steeds meer betrokken bij de zionistische strijd voor een eigen Joodse staat. In 1947 sloot hij zich aan bij de Hagana, later opgegaan in het Israëlische leger.

Dimona en ministerschappen
Na de oprichting van de staat Israël in 1948 werd Peres al snel leider van de delegatie van het Israëlische ministerie van Defensie in de Verenigde Staten. Daar studeerde hij tevens Engels, economie en filosofie in New York; en management aan de Universiteit van Harvard. Als directeur-generaal van het ministerie was Peres vanaf 1952 betrokken bij de aanschaf van wapens en het aangaan van strategische allianties in het belang van Israël, bijvoorbeeld met Frankrijk, dat de jonge staat aan grote hoeveelheden wapens hielp. Hij was mede-verantwoodelijk voor de bouw van de kernreactor in Dimona. Net voor het begin van de Suez-crisis in 1956 slaagde Peres erin om verdragen te sluiten met Frankrijk en Groot-Brittannië. Hij bleef altijd een belangrijke rol spelen in de relatie tussen Israël en Frankrijk.

In 1959 werd Peres voor het eerst lid van de Knesset, het Israëlische parlement, en werd benoemd tot staatssecretaris van defensie; een functie die hij tot 1965 zou vervullen. In volgende kabinetten was hij vanaf 1969 achtereenvolgens minister van Immigratie en Integratie, minister van Vervoer en Communicatie en uiteindelijk in 1974, in de eerste regering Rabin, minister van Defensie. Rabin en Peres bleven zeer lang rivalen om de hoogste functies in de partij en in de regering.

In 1977 volgde Peres Rabin op als partijleider. In de verkiezing van dat jaar leed de Arbeidspartij zijn eerste nederlaag en kwam de rechtse Likoed aan de macht onder leiding van Menachem Begin. Dit herhaalde zich in 1981. In 1984 werd een eenheidsregering gevormd met Likoed, toen onder leiding van Yitzhak Shamir, met deze als premier en Peres als minister van Defensie. Tot 1990 bleef deze eenheidsregering in verschillende samenstellingen aan de macht.

Oslo
Vanaf 1990 was Peres oppositieleider in de Knesset tot de verkiezingen van 1992, toen hij in de voorverkiezingen werd verslagen door Rabin. Na de overwinning van de sociaaldemocraten werd Peres minister van Buitenlandse Zaken onder Rabin. Hij was actief betrokken bij het totstandkomen van de Oslo Akkoorden in 1993. Samen met Rabin en de Palestijnse leider Yasser Arafat ontving hij hiervoor de Nobelprijs voor de Vrede. Na de moord op Rabin, in 1995, nam Peres het premierschap over tot de verkiezingen in 1996. Deze brachten echter Benjamin Netanyahu (Likoed) aan de macht en een jaar later werd Peres als partijleider opgevolgd door Ehud Barak. In de regering die Barak in 1999 vormde, kreeg Peres slechts de post van minister van Regionale Samenwerking.

Na de verkiezingen van 2001, die werden gewonnen door Ariel Sharon (Likoed) leidde Peres de Arbeidspartij naar een eenheidsregering met Sharon, waarin hij opnieuw minister van Buitenlandse Zaken werd. Hij kreeg hierover veel kritiek te verduren vanuit de linkervleugel van de Arbeidspartij, omdat de regering Sharon het vredesproces niet zou bevorderen. In de volgende coalitieregering, die werd samengesteld na de verkiezingen van 2003 won Peres de steun van Sharon voor een eenzijdige terugtrekking uit Gaza.

President van Israël
Sharon en Peres werkten goed samen. In 2005 verliet hij de Arbeidspartij en sloot zich aan bij Sharon’s nieuwe partij Kadima. Ondanks pogingen van de Arbeidspartij om hem terug te winnen, bleef hij binnen Kadima opereren, tot hij in 2007 werd gekozen tot president van Israël. Op de dag van zijn verkiezing verliet Peres de Knesset na daarvan 48 jaar lid geweest te zijn. De post was vrijgekomen nadat toenmalig president Moshe Katsav werd afgezet na een gerechtelijke veroordeling wegens seksuele intimidatie.

De rol van president was geknipt voor de hoogbejaarde Peres, die naast zijn ceremoniële functies ook zijn constitutionele rol zeer serieus nam. Zo maakte hij het in 2009 onder meer mogelijk dat niet partijgenote Tzipi Livni (Kadima) maar Benjamin Netanyahu een regering kon vormen. De laatste had bij de verkiezingen iets minder zetels behaald dan Livni, maar kon wel een meerderheidscoalitie vormen. Als president reisde Peres de wereld rond. In 2013 bracht hij een driedaags staatsbezoek aan Nederland, een van Israëls oudste bondgenoten. In een bomvolle Portugese Synagoge werd hij geïnterviewd door journaliste en toenmalig CIDI-directeur Esther Voet. Ook knapte hij een uiltje in de ambtswoning van burgemeester Eberhard van der Laan (PvdA) van Amsterdam en nodigde hij koning Willem-Alexander uit voor een tegenbezoek.

Intelligente en sluwe politicus
Peres was zijn politieke loopbaan begonnen als havik en steunde in de vroege jaren 1970 de stichting van nederzettingen op de Westoever. In de decennia die volgden, ontwikkelde hij zich echter tot een sterke voorstander van een overeenkomst met de Palestijnen en het bereiken van vrede in de regio door economische samenwerking. Na de eerste Intifada werd Peres voorstander van directe onderhandelingen met de PLO. Zijn naam blijft zeer nauw verbonden met de Oslo Akkoorden. Hij bleef geloven in de mogelijkheid om via deze weg vrede met de Palestijnen te bereiken en steunde de Palestijnse Autoriteit, die in het kader van de vredesovereenkomst was ingesteld.

Met de dood van Peres komt er een einde aan de politieke aanwezigheid en macht van de generatie die de staat Israël heeft opgebouwd. Mensen als Yitzhak Rabin, Ariel Sharon en Yitzhak Shamir behoorden tot deze generatie. Zij bepaalden de Israëlische politiek in de jaren zeventig, tachtig en negentig van de twintigste eeuw. Peres was de enige onder hen die ook politiek gezien bij de oprichting van de staat betrokken was. De anderen vestigden hun naam in de politiek pas later, met name na de Zesdaagse Oorlog van 1967. Daarnaast bleef Peres tot aan zijn dood een politieke factor van betekenis in een tijd waarin steeds meer extreme politici in Israël de trom slaan.

Tot voor kort was Peres nog actief betrokken bij de politiek van zijn land; hij bleef onvermoeibaar pleiten voor het streven naar vrede. Hij zal de geschiedenis ingaan als een intelligente en ook vaak sluwe politicus, die uiteindelijk zeer veel heeft betekend voor de staat Israël. In het bijzonder zijn vasthouden aan het geloof in de mogelijkheid van vrede voor zijn land zal lang in ieders geheugen blijven. Zichrono livracha: Moge zijn nagedachtenis tot zegen zijn.