Vergeten vluchtelingen – column Paul Damen

Afgelopen week werd in de Commons, het Engelse Lagerhuis, voor het eerst gedebatteerd over alle Joden die na 1948 uit het Midden-Oosten zijn verjaagd. Driekwart eeuw na de de stichting van de staat Israël en het vertrek van de Britten daar, bereikte het Joodse lot het Lagerhuis. Vergeten vluchtelingen: een zelden verteld verhaal dat ik eens moet vertellen.

Het einde van het Britse mandaat, het beheer over wat we nu Israël noemen, had tot gevolg dat vrijwel alle Joodse gemeenschappen in het Midden-Oosten gedecimeerd werden. Zo’n 850.000 Joden, die er al woonden ver voordat Israël bestond, voordat er een Arabier of een moslim opdook, werden verdreven. Het was woensdag ook Wereldvluchtelingendag: circa honderd miljoen mensen werden sinds de Tweede Wereldoorlog wereldwijd gedwongen uit hun thuisland te vertrekken. Maar één groep vluchtelingen wordt daarbij doorgaans ‘vergeten’: de inheemse Joden die uit moslimlanden verjaagd werden.

Dreiging
Het is een populaire misvatting dat Joden pas na 1948 werden weggejaagd uit het Midden-Oosten vanwege de volkswoede over Israël. Hadden ‘ze’ Palestina maar niet moeten inpikken. Maar van ‘inpikken’ was geen sprake: de VN keurde het verdelingsplan goed, de Arabische Staten vielen van vijf kanten Israël binnen, dat die oorlog wonderwel won. De verdrijving van Joden was geen reactie daarop, maar ruim daarvoor gecoördineerd door de Arabische Liga.

Die had al, ruim vóór het VN-verdelingsplan, in de Verenigde Naties gedreigd met wraak op ‘hun’ Joden. Op 14 november 1947, twee weken voordat de VN het verdelingsplan aannam, wees namens de Arabieren de Egyptische VN-woordvoerder Mohamed Hussein Heykal op de consequenties: het zou ‘een miljoen Joden in islamitische landen in gevaar brengen en antisemitisme kunnen veroorzaken, nog moeilijker uit te roeien dan het antisemitisme dat de geallieerden probeerden uit te bannen in Duitsland. Als de Verenigde Naties besluiten Palestina af te splitsen, nemen ze de verantwoording voor zeer ernstige ongeregeldheden en voor de massamoord op een groot aantal Joden, zo werd gezegd. Rellen zouden uitbreken in Palestina, en die ‘zouden zich verspreiden over alle Arabische staten en leiden tot een oorlog tussen twee volkeren’.

Dat was een regelrechte bedreiging. Plus een echo van de jaren dertig, toen onder het Britse mandaat de Arabieren, die zich pas in de jaren zestig ‘Palestijnen’ gingen noemen, ingezet werden als chantagemiddel om de instroom van zionistische Joden te verhinderen. De Arabische opstand begon in 1929 met de massamoord in Hebron en Safed op negentig Joden, en eindigde nadat de revolte in de jaren dertig die door de Engelsen keihard werd onderdrukt. Het park in Jaffa getuigt nog van de manier waarop de Britten dat deden, door simpelweg hun binnenstad op te blazen.

‘Palestina’ was toen een aanduiding voor de Jóódse gemeenschap. Of, volgens de Arabische leider, Auni Bey Abdul Hadji in 1937: ‘Palestina is een verzinsel van de zionisten. Palestina bestaat voor ons niet. Ons land maakt al honderden jaren deel uit van Syrië.’

Lang voordat..
Op 14 mei 1948 werd de nieuwe Joodse staat Israël gesticht, één dag na het aflopen van het Britse mandaat. Maar drie maanden eerder al, op 17 februari 1948, besloot de Arabische Liga om alle Joden uit hun landen te verdrijven. Joden werden dus uit het Midden-Oosten en de Maghreb (Noord-Afrika) weggejaagd voordat Israël ook maar bestond.

‘Op dit moment woont er niet één Jood in Jordanië, simpelweg omdat dat hen verboden is’Paul Damen

In Jordanië bijvoorbeeld werden tienduizenden Joden verdreven: de exodus van de complete Joodse bevolking van Jeruzalem in 1948 was het eindpunt van een beweging die al langer gaande was. Op dit moment woont er niet één Jood in Jordanië, simpelweg omdat dat hen verboden is.

Syrische Joden
Hetzelfde in Syrië, waar van de grote Joodse gemeenschappen in Aleppo, Damascus en Qamishli velen al vóór 1948 gevlucht waren voor de pogroms. Van de 17.000 Joden in Syrië ontvluchtten (na de grote pogrom in december 1947 in Aleppo, waarbij 75 Joden vermoord en honderden huizen en synagogen werden verwoest) duizenden naar het mandaatgebied – ruim vóórdat Israël ook maar bestond. Tekenend voor de jodenhaat in Syrië was – behalve het verbod op Joden in overheidsbanen, grondeigendom, telefoons en rijbewijzen – de warme opvang van de nazi Alois Brunner, de rechterhand van Adolf Eichmann.

Na diverse vervolgpogroms, zoals in Damascus in 1949, ontsnapten Syrische Joden illegaal naar Israël, waarbij talloze doden vielen. Ze mochten niet weg. Nog in 1975 legitimeerde president Hafez al-Assad, vader van de huidige dictator, dat zo: “Ik kan die Joden niet laten vertrekken. Hoe kan ik anders de Sovjet-Unie vragen geen Joden meer te sturen naar Israël, waar ze mijn aartsvijand versterken?”

‘Naar schatting zijn er nu nog enkele tientallen Joden in Syrië, die zich héél stil houden’Paul Damen

Naar schatting zijn er nu nog enkele tientallen Joden in Syrië, die zich héél stil houden. Bij de ‘bovenburen’, in Libanon, nam omdat begin twintigste eeuw velen uit Turkije en Egypte naar Beiroet vluchtten, het aantal Joden toe tot zo’n tienduizend. Dit was in de Franse Mandaattijd. Maar pogroms, aanslagen en beroepsverboden brachten de eens bloeiende gemeenschap terug tot het huidige twintigtal in Beiroet. Maar het kan erger: in Afghanistan is er nog maar eentje over: de hoogbejaarde Zebulon Simintov.

Maghreb
Zijn die haast vergeten, maar de verdrijving van Joden uit de Maghreb (Noord-Afrika) is heel wat beter gedocumenteerd. In Egypte zijn van de circa 80.000 Joden er nu nog zo’n tiental over. In 1956, tijdens de Suezcrisis, werden alle Joden gemakshalve tot ‘staatsvijand’ verklaard. Libië is nog een duidelijker voorbeeld, waar tijdens de Duitse bezetting (toen nog 44 synagogen alleen al in Tripoli) een groot deel van de gemeenschap in werkkampen werd ondergebracht. Bij de naoorlogse pogrom in november 1945 werden in Tripolitania circa 150 Joden vermoord. Toen bestond Israël dus nog lang niet. De resterende Joden werden tijdens de Zesdaagse Oorlog naar Italië geëvacueerd Van de 40.000 die er ooit in Libië waren, verliet in 2003 verliet de laatste Jodin, de 80-jarige Rina Debach, het land.

Algerijnse Joden hielden het nog lang vol, maar werden in 1962 statenloos verklaard. Van de Joodse gemeenschap, zo’n 160.000, ze waren daar al vanaf de Romeinse tijd – ruim vóór de islam dus – bleven er enkele honderden over. Hetzelfde beeld in Irak (ooit 140.000), Iran (120.000) en Jemen (50.000). Die laatsten werden tussen juni 1949 en september 1950 naar Israël gehaald, tijdens de operatie ‘Vliegend Tapijt’. Cynische humor kan je de Israëli’s niet ontzeggen. Hoewel niet zo cynisch als koning Hassan II van Marokko, de zoon van Mohammed V die al zijn Joden beschermde door ze alvast in concentratiekampen op te sluiten. Zoon Hassan II vroeg van Israël voor elke vertrekkende Jood, vanwege de economische schade, vijftig dollar per stuk. En kreeg dat ook nog. Nu zijn er van de circa 270.000 Marokkaanse Joden nog een tiental over, en heeft van de huidige Israëli’s er zo’n miljoen Marokkaanse roots, vijftien procent van de totale bevolking.

Heimwee
Zo bestaat de huidige bevolking van Israël voor een zeer groot deel uit de nazaten van vluchtelingen uit het Midden-Oosten en de Maghreb. Honderdduizenden met een mix van haat en heimwee naar het huis waar ze uitgejaagd werden. Bezoek eens een optreden van het Israël Andaluz Orchestra van voormalige Marokkanen, en zie hoe ze het niet droog houden, en hoe de mythe in Arabische landen dat ‘hun Joden’ door ‘de zionisten’ zijn weggelokt, een cynische leugen is.

De vluchtelingen uit de Maghreb en het Midden-Oosten stuitten in Israël op een samenleving waar West-Europese Joden, die het land hadden opgebouwd, de ‘Duitsers’, de ‘Jekken’, de sfeer bepaalden en de dienst uitmaakten. Nu ongeveer een kwart van de Israeli’s van Sefardische komaf is, groeit het laatste decennium het begrip voor Joden uit moslimlanden. Maar ook daar werd hun verhaal lang genegeerd.

‘Palestijnen’
Internationaal ging zoals bekend alle aandacht uit naar de úít Israël gevluchte ‘Palestijnen’, Arabieren die pretenderen al eeuwenlang te wonen in een Palestina dat toen nog helemaal niet bestond. Zo’n tachtig procent van hen die zich nu ‘Palestijnen’ noemen, zijn immers nazaat van negentiende-eeuwse seizoenarbeiders, die door de succesvolle zionistische economie naar, wat we nu Israël noemen, trokken. En die daar zijn gebleven. Vraag aan een willekeurige Palestijn waar zijn opa geboren werd: in landen om wat nu Israël is. ‘Al Masri’ – een veel voorkomende Palestijnse naam, betekent letterlijk ‘Uit Egypte’.

Niettemin bekommerden de Verenigde Naties zich exclusief om die Palestijnen. Ze kregen zelfs met de UNRWA hun eigen VN-vluchtelingenorganisatie, die als enige de status van vluchteling erfelijk verklaarde. Zij het dat in vrijwel het gehele Midden-Oosten Palestijnen geen paspoort krijgen, en zo vluchteling blijven. Joodse vluchtelingen uit het Midden-Oosten daarentegen werd vanaf het begin in Israël het staatsburgerschap verleend. Maar zij gelden voor de VN niet: daar maakt men tot op heden onderscheid tussen voorgetrokken Arabische en vergeten Joodse vluchtelingen.  Tussen 1949 en 2009 waren 163 VN-resoluties gewijd aan de Palestijnse vluchtelingen: aan de Joodse niet één.

Jewxit
Behalve dus in het Lagerhuis, vorige week woensdag. In het Verenigd Koninkrijk is de vrees reëel dat na Frankrijk, waar de laatste jaren tienduizenden Joden vertrokken wegens het toenemende antisemitisme, ook de Britse Joden hun heil elders gaan zoeken. Uit diverse peilingen bleek dat tweederde van de Britse Joden een vertrek overweegt, zeker nu ook daar de Jodenhaat toeneemt in partijen als Labour, met de bepaald niet Israëlvriendelijke Jeremy Corbyn als mogelijke volgende premier.

Zo’n 200.000 van de 300.00 Joden in het Verenigd Koninkrijk overwegen de optie ‘wegwezen’, wat nu al een dreigende ‘Jewxit’ wordt genoemd. Het zou het land een economische schade toebrengen in de miljarden, om van de ‘braindrain’ door het vertrek van de intelligentia maar te zwijgen. Maar het is nog maar de vraag of deze kwestie aan de orde komt in het Britse parlement. Misschien over nog eens 75 jaar.

Verder lezen in:
https://www.gatestoneinstitute.org/3498/jewish-refugees
http://azure.org.il/article.php?id=581
https://www.meforum.org/263/why-jews-fled-the-arab-countries

Deze column is mede mogelijk gemaakt door Stichting Maror.