Zoni Weisz: VN’ers zakelijker dan Duitsers (1)

Sinto en Holocaustoverlevende Zoni Weisz (79) sprak 0p 27 januari de algemene vergadering van de Verenigde Naties (VN) toe. Voor hem was dit een emotioneel moment, maar de sfeer en manier waarop er bij de VN gewerkt wordt bleek zakelijker dan in Berlijn, waar hij in 2011 de Rijksdag toesprak op Holocaust Memorial Day. Onlangs kwam Weisz’ boek ‘Zoni’ uit, dat gaat over zijn leven als Sinto, ondernemer en overlevende. 

Tijdens één van de grootste sneeuwstormen uit de Amerikaanse geschiedenis moest Zoni Weisz spreken bij de VN in New York. De stad lag verscholen onder een dik pak sneeuw en van te voren werd het voor de Sinto nog een race tegen de klok om zijn speech ‘te halen’. Weisz: “Ja, het was een bijzondere reis. Mijn vrouw, kinderen en kleinkinderen vlogen met mij naar de VS, maar vanwege de sneeuwstorm konden we niet in New York landen. Het werd Minneapolis, vanwaaruit we met een dag vertraging en via twee verschillende vluchten nog op tijd in op het JFK-vliegveld aankwamen.” In 2007 mocht Weisz ook al eens een algemene vergadering bijwonen. Toch was het erg indrukwekkend voor hem om hier op Holocaust Memoral Day te mogen spreken. “Ik liep naar boven, de trappen op naar het spreekgestoelte, en had me goed voorbereid. Maar voor het eerst van mijn leven werd ik hevig geëmotioneerd. Op dat moment voelde ik me ineens weer dat zevenjarige jongetje dat in de oorlog op het punt stond om gedeporteerd te worden naar Auschwitz. Ik zag mijn familie opnieuw vertrekken. Het emotioneerde me hevig. Maar dat is niet erg, dacht ik, laat ze maar weten dat het bij mij na meer dan zeventig jaar nog zo hevig onder de oppervlakte zit.”

Geluk gehad
Weisz groeide op in een Sinti-familie, in de volksmond ook wel zigeuners genaamd, en reisde met zijn vader, moeder, broers en zussen rond door Nederland. Tijdens de oorlog probeerde het gezin onder te duiken en te ontkomen aan de zigeunerrazzia van de nazi’s, die plaats vond op 16 mei 1944. Destijds werden 578 Sinti en Roma opgepakt en naar doorvoerkamp Westerbork gebracht, vanwaar er 245 afreisden naar vernietigingskamp Auschwitz. Weisz was één van hen, maar kon op tussenstation Assen ontkomen, terwijl de rest van zijn familie in de trein naar het oosten bleef zitten. Hij zag hen daarna nooit meer terug. Weisz dook onder en zette zijn leven na de oorlog voort. Zo werd hij een van de succesvolste bloemisten van Nederland. “Ik heb geluk gehad. Zeker 500.000 Sinti en Roma en zes miljoen Joden hadden echter een ongelukkiger lot. In mijn toespraak bij de VN heb ik mijn verhaal verteld en kon ik stil staan bij dat lot van al die anderen.”

Respect voor mensen
“Naast mijn eigen verhaal heb ik uitgebreid stilgestaan bij de toestand van de Roma in Oost-Europa. Die is abominabel slecht. EU-landen zoals Slowakije, Hongarije en Roemenië hebben zich gecommitteerd aan een verklaring voor de rechten van Sinti en Roma, maar in de werkelijkheid komt daar weinig van terecht. In Hongarije worden Roma, en ook Joden, uitgescholden, aangevallen en zelfs vermoord. En in Slowakije en Roemenië leven Roma in getto’s met muren eromheen. Maar ook Nederland heeft in de praktijk weinig laten zien om de leefomstandigheden van de Sinti en Roma te verbeteren. Er is geen nationaal beleid voor de sociale problemen van onze groep. Nee, in Nederland moeten de gemeenten het zelf maar uitzoeken. Vreselijk.” Voor Weisz telt het respect voor mensen. Dat ziet hij in Europa weinig terug waar het gaat om Sinti, Roma en Joden. “Bij de VN was het mijn missie om dat over het voetlicht te brengen. Je kan niet zo met minderheden omgaan.”

Joden en onderwijs
Weisz benadrukt dat educatie het beste is wat Sinti- en Roma-jongeren in Nederland en Europa kunnen krijgen. “Ons volk heeft, over het algemeen en helaas, nog steeds een onderwijsachterstand. Als die Roma-jongeren in Oost-Europa naar school kunnen gaan, dan leren ze meer zelfstandig en vrij te denken.” De Joden hebben op dit gebied een grote voorsprong, aldus Weisz. “Joden hebben, ondanks hun vergelijkbare geschiedenis van uitsluiting en vervolging, een eeuwenlange historie van onderwijs, lezen en doorgeven. Ze stonden tevens open naar de maatschappij. Bij Sinti en Roma is het zo dat ze zich altijd afzijdig hebben gehouden en met gadje, niet-Roma, niks te maken wilden hebben. Zodoende was er onvoldoende communicatie. Het delen van de taal, gewoonten en wetten met vreemden, zoals de Joden wel deden en doen, mag bij ons Sinti niet. Dit is een van de redenen voor onze achterstandspositie.”

VN’ers anders dan Duitsers
Tijdens zijn bezoek aan het hoofdkwartier van de VN in New York merkte Weisz dat het er zakelijk aantoe ging. “Ik werd welkom geheten, maar het was toch wel een wat afstandelijk welkom. De empathie ontbrak een beetje. Ik vermoed dat dit ermee te maken heeft dat de VN een instituut is en geen land is met een beladen verleden, zoals Duitsland wel is.” In 2011 was Weisz eregast van de Duitse bondskanselier Angela Merkel. Op uitnodiging van de Duitsers mocht hij op Holocaust Memoral Day de Rijksdag toespreken. Alle volksvertegenwoordigers en de gehele rechterlijke macht waren aanwezig om naar zijn verhaal te luisteren. “Het Duitse ontvangst was heel anders. We verbleven in een goed hotel, werden per wagen met chauffeur naar het parlement gebracht en hebben gesproken met Merkel zelf. Zij toonde oprechte interesse en compassie met ons. Het gaat me overigens niet om de luxe, maar om het gebaar daarvan. Niets ten nadelen van de VN hoor, maar bij de Duitsers merk je dat er oprechte betrokkenheid is naar slachtoffers van de Holocaust, iets waar zij zich terecht schuldig aan voelen. Ja, in dat opzicht zijn VN’ers veel afstandelijker dan Duitsers.”

Lees morgen deel twee van dit interview. Bekijk hier de speech van Weisz, van 27 januari 2016 bij de VN: