Hoofdstad betaalt 10 miljoen euro in kwestie erfpacht

De kogel is door de kerk: de gemeente Amsterdam stelt tien miljoen euro beschikbaar voor de Joodse gemeenschap inzake de erfpachtkwestie. Dat heeft burgemeester Eberhard van der Laan (PvdA) middels een persbericht bekend gemaakt. Het bedrag is een tegemoetkoming aan de Joodse slachtoffers en hun nabestaanden, die na de Tweede Wereldoorlog erfpacht aan de gemeente moesten betalen. Door het innen van deze erfpacht heeft de gemeente nu geld in bezit dat het liever niet wil hebben, zo luidt het. Er is al een stichting in het leven geroepen waar individuen een aanvraag kunnen indienen voor een deel van het bedrag. Ook wil de gemeente Amsterdam dat het meerendeel van de totaalsom zal worden besteed aan projecten of andere plannen voor de Joodse gemeenschap in de hoofdstad.

‘Het gaat om een collectieve bijdrage, die in zijn geheel zal worden toegekend aan de Amsterdamse Joodse gemeenschap, en die op haar advies door de raad zal worden besteed. Met het geld kunnen projecten of programma’s worden ondersteund, zoals bijvoorbeeld het Holocaust Namenmonument of het Nationaal Holocaust Museum‘, aldus de tekst in de persverklaring. Het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie en Genocidestudies heeft na onderzoek opgemerkt, dat de gemeente Amsterdam door de erfpachtkwestie, omgerekend naar 2016, vijf tot tien miljoen euro heeft ontvangen. De exacte hoogte van het bedrag is volgens de onderzoekers niet vast te stellen. ‘Het stadsbestuur wil op de best mogelijke manier invulling geven aan het goed afronden van deze kwestie, en stelt daarom voor het hoogste bedrag ter beschikking te stellen: tien miljoen euro’.

Toevallige ontdekking
In maart 2013 ontdekte scriptiestudente Charlotte van den Berg per abuis dat Joodse oorlogsslachtoffers uit Amsterdam, die waren ondergedoken of gedeporteerd, bij terugkeer alsnog de achterstallige erfpacht en een renteboete moesten betalen. Burgemeester Van der Laan noemde deze handelswijze in de raadsvergadering van 3 april 2013 ‘formalistisch, bureaucratisch en kil’. Namens het college van B en W, en de fractievoorzitters in de raad, stelde hij dat ‘benoemd moet worden wat mis is gegaan, en dat wat rechtgezet kan worden, rechtgezet zal worden’. Het NIOD kreeg daarna de eer om onderzoek te doen. Het eindresultaat werd 20 november 2015 in boekvorm gepresenteerd. Toen nam Van der Laan het eerste exemplaar in ontvangst.

In het najaar van 2014 had de gemeenteraad, op basis van eerdere conclusies van het NIOD, al besloten tot het terugbetalen van de opgelegde renteboete. Hiervoor werd 820.000 euro vrijgemaakt. Daarnaast werd nog eens 52.000 euro vrijgemaakt voor het terugbetalen van tegoeden van Joodse Amsterdammers bij de gemeentegiro, die na de oorlog nooit zijn teruggevraagd. Voor het opsporen van de benadeelden of hun nabestaanden en de beoordeling van de claims is door de gemeente de onafhankelijke Stichting Individuele Terugbetalingen Amsterdam (ITA) opgericht.

Waarom collectieve terugbetaling?
Volgens de gemeente Amsterdam is het niet goed mogelijk om de achterstallige canon terug te betalen aan de slachtoffers of hun nabestaanden. Uit het persbericht: ‘Er is niet meer bij iedere woning te achterhalen hoe hoog de erfpacht was opgelopen en of deze in een later (rechtsherstel)traject is verrekend. Onderzoek daarnaar is bovendien uiterst kostbaar en bewerkelijk. Ook past individueel terugbetalen niet goed bij de conclusie van het NIOD dat het innen van de erfpacht niet juridisch onjuist was. Om die reden stelt het college voor een collectieve tegemoetkoming te doen aan de Amsterdamse Joodse gemeenschap’.

Met het geld kunnen projecten of programma’s voor de Joodse gemeenschap worden ondersteund. ‘Dat kan een bijdrage zijn aan het levend houden van de herinnering aan de Sjoa, bijvoorbeeld met het Holocaust Namenmonument of het nieuwe Nationaal Holocaust Museum’. Het stadsbestuur wil advies vanuit de gemeenschap over de aanvragen en wil dat de groep zelf oordeelt over de voorwaarden voor uitkering aan projecten. Dit zijn voorwaarden die de gemeente zelf zal stellen. ‘Omdat het geld zo op een betekenisvolle wijze zal worden besteed, hoopt het college dat dit een verlichtend effect heeft op de herinnering aan de traumatische oorlogstijd en de periode daarna’.