Analyse treffen Israël-Iran – column Brigitte Wielheesen
‘Zaterdag leek het er heel even op dat het conflict tussen Iran en Israël zou escaleren in een oorlog. Om 4:23 uur in de ochtend haalde de Israëlische luchtmacht een Iraanse drone uit de lucht. De drone, zo bleek later, bevond zich anderhalve minuut in het Israëlische luchtruim. Israël voerde een uur later twaalf aanvallen uit, diep op het grondgebied van buurland Syrië. Belangrijkste doelwit was een lanceerplatform, gecontroleerd door Iraanse troepen, van waaruit de drone was gelanceerd naar Israëlisch territorium. Om zes uur ‘s ochtends werd een Israëlische F-16 neergehaald. De Israëlische premier Benyamin Netanyahu en defensieminister Avigdor Lieberman riepen de legertop in Tel Aviv bijeen voor overleg om alle scenario’s door te nemen.
Netanyahu had telefonisch contact met zowel de Russische president Vladimir Poetin als met de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Rex Tillerson. Poetin vroeg Netanyahu elke escalatie van het conflict te voorkomen, terwijl Tillerson zijn onvoorwaardelijke steun aan de Joodse staat herhaalde. Israël kon niets anders doen dan niet acteren om een escalatie te voorkomen.
Als de spelers in het schaakspel alleen Iran en Israël zouden zijn, dan was zaterdag 10 februari 2018 in de geschiedenisboeken komen te staan als het begin van een grote oorlog in het Midden-Oosten. Iran is druk doende een revolutie te voorkomen, nu na veertig jaar opgelegde religieuze staatspropaganda het politieke bewustzijn en de roep om seculier regeringsstelsel enorm groeit. Onder de stoel van premier Netanyahu ligt een bom die elk moment kan afgaan na de vele schandalen rondom hem en zijn familie. Een oorlog zou voor beide landen een afleiding van de interne problematieken kunnen zijn.
De afgelopen weken was de sfeer tussen Iran en Israël nog onheilspellender geworden door uitlatingen van de Israëlische minister van Defensie Lieberman, aan het adres van Iran, Syrië, Libanon en Hezbollah. Hij verklaarde dat Libanon in een toekomstig militair offensief de volle prijs zal betalen voor haar banden met Teheran. Iran is in Syrië niet langer enkel het regionale machtsblok dat lokale facties steunt en financiert. Iran deelt de lakens uit; bouwt militaire basissen en maakt het Syrië tot een bruggenhoofd voor wapenleveringen aan Hezbollah in Libanon. Voor Israël is dat een rode lijn: in geen geval mogen er geavanceerde raket- en wapensystemen belanden bij Hezbollah in Libanon, op een steenworp van Israël. Netanyahu voegde daaraan toe dat zodra Iran, vanuit Libanon of Syrië de soevereiniteit van Israël zou schenden de consequenties groot zullen zijn. Volgens Israël is het duidelijk dat nu de burgeroorlog in Syrië op zijn einde loopt, Iran het momentum grijpt om het machtsevenwicht in Syrië en het Midden-Oosten in zijn voordeel te doen uitdraaien.
Waarom heeft Israël afgelopen zaterdag niet de kans genomen om Iran uit te schakelen? Israël heeft immers de middelen.
Ingeklemd
Sinds 2011 zien we dat vrijwel elke indicator van politieke instabiliteit in het Midden-Oosten er slechter voor staat dan daarvoor. De economieën draaien slechter, er is meer werkloosheid, politieke instituties hebben minder legitimiteit, er is meer sociaal en politiek conflict. Net als Iran strijdt Saudi-Arabië al jarenlang om de machtspositie in het Midden-Oosten. De twee grootmachten staan lijnrecht tegenover elkaar. In het huidige politieke klimaat ziet het er niet goed uit in Libanon: de interne politiek wordt er gestuurd door Saudi-Arabië en Iran, die concurrerende partijen beïnvloeden, er is een troepenopbouw aan de grens met Israël en de gevolgen van de oorlog in buurland Syrië zetten de Libanese samenleving onder druk. Een oorlog met Libanon zou ook voor Israël een nachtmerriescenario betekenen. Daarbij zit de staat vast tussen Hezbollah in het noorden, Hamas in de Gazastrook, IS in de Sinaï, een protesterende Palestijnse bevolking op de Westelijke Jordaanoever, Iran (en het herstellende Syrië) vanuit het oosten en het noorden.
De rol van Amerika als “wereldleider” helpt daar niet bij. Vele regimes braken in de afgelopen jaren met de VS en ondermijnden actief het Amerikaanse beleid in de regio. Met name Saoedi-Arabië, de Verenigde Arabische Emiraten en Egypte werken lijnrecht tegen de VS in. En alle Golfstaten probeerden de nucleaire overeenkomst tussen de VS en Iran, een topprioriteit van de regering-Obama, te saboteren. Je ziet nu crises binnen alle allianties die de VS hebben in het Midden-Oosten: met Saoedi-Arabië, Israël, Turkije en andere partners. De oorzaak daarvan is dat de Amerikaanse rol en macht in de regio afnemen. President Obama heeft zijn opvolger Donald Trump opgescheept met meer vijanden dan vrienden in het Midden-Oosten. Tillerson houdt deze week een tour door het gebied, in de hoop vrienden te maken. Hij gaat naar Amman, Ankara, Caïro, Koeweit Stad, en Beirut. Jeruzalem wordt overgeslagen, tot grote ergernis van de Israeli’s. Het lijkt erop dat de woorden van Tillerson in het telefonisch overleg van afgelopen zaterdag, dat Amerika onvoorwaardelijk achter Israël staat, niet gestaafd zijn met daden, mocht Israël de confrontatie aan gaan met Iran.
Poetin het machtigst
Dan hebben we nog de Russische president Vladimir Poetin, die zich steeds meer en dieper in het Midden-Oosten nestelt. In eerste instantie om IS uit de buurt van Rusland te houden, maar nu om als zogenaamde “vredesduif” de oorlog in Syrië te beëindigen. Tussen Netanyahu en Poetin vindt regelmatig overleg plaats waar militairen van beide zijden diverse escalatie-scenario’s bespreken en hoe een confrontatie tussen strijdkrachten van beide zijden kan worden voorkomen. Aan de andere kant heeft de militaire coalitie rond de Syrische president Bashar al-Assad steun van Iran, Rusland en de pro-Iraanse regionale militie Hezbollah. De relatie tussen Israël en Rusland is hierdoor te precair. Op de vraag van Poetin aan Israël om verdere escalatie te voorkomen, koos Netanyahu eieren voor zijn geld.
Na een dag van intensief overleg en het doornemen van alle scenario’s kwam Netanyahu zaterdagavond naar buiten met een televisieboodschap, waarin hij stelde dat Iran zijn land wil aanvallen vanuit Syrisch grondgebied met als enig doel Israël te vernietigen. Hij benadrukte dat zijn waarschuwingen over Iraanse militaire activiteit in Syrië honderd procent correct waren en dat Jeruzalem zowel Iran als Syrië verantwoordelijk stelt voor de aanval.
Israël mag dan de middelen hebben om een oorlog met Iran te riskeren. Het politieke schaakspel gaat zo snel, dat Israël niet zeker is wie zijn vrienden zijn.’
