‘De laatste lezing’ van Amos Oz – boekrecensie
Door Salomon Bouman
In 2004 publiceerde de Israëlische schrijver Amos Oz het boek ‘Hoe genees je een fanaticus’. In dat boek ontrafelt hij het messiaanse zionisme dat zich van een deel van de Israëlische samenleving na 1967 heeft meester gemaakt. Dat onderwerp, de onderwerping van de Palestijnen in de bezette gebieden, heeft hem sindsdien niet meer los gelaten. Hij werd een vredesactivist. Niet op pleinen maar in woord en in zijn literatuur.
Als hij het woord neemt, een lezing geeft, klinkt zijn waarschuwing door in de voor hem zo kenmerkende literaire stijl. Dat maakt de voordracht ‘Hoe moet het verder met Israël’ die hij in 2008 voor studenten in Tel-Aviv hield zowel qua inhoud als stijl zo belangrijk voor inzicht in de worsteling van één van Israëls belangrijkste schrijvers met de bezetting.
Die prangende vraag stelde hij zich in ‘De laatste lezing,’ Zijn antwoord is ondubbelzinnig duidelijk: Als Israël niet kiest voor een twee-staten-oplossing, dat wil zeggen een Palestijnse staat naast Israël, heeft de in 1948 gestichte Joodse staat, als staat voor Joden, als de enige veilige vluchthaven voor Joden, geen toekomst. Die indringende waarschuwing is het testament dat hij heeft achter gelaten.
Vergis U niet. Nadrukkelijk zei Amos Oz dat hij geen (naïeve) pacifist is maar een strijder voor vrede. Vrede voor Israël met een Joodse meerderheid. Een land dat zich met geweld moet verdedigen. Dat is de essentie van zijn denken. Het is de rode draad die door zijn lezing liep, een gedachte waaraan hij tot zijn dood in 2018 heeft vast gehouden.
Met dat in gedachten verwierp hij het idee van een binationale staat of een eenheidsstaat tussen de rivier Jordaan en de Middellandse zee. Zo’n staat zal onherroepelijk een (islamitisch) Arabische meerderheid krijgen: een schrikbeeld voor de Joodse minderheid. Amos Oz herinnerde er aan dat in 1967, toen Israël de Westelijke oever van de Jordaan bezette, Ramallah een grote christelijke meerderheid had en Bethlehem, de geboorteplaats van Jezus ook. Die christenen zijn er niet meer richtte hij zich bij wijze van waarschuwing aan het adres van Israëlische idealisten die wel in een eenheidstaat geloven, in een vreedzame symbiose tussen Joden en Arabieren zoals ten tijde van de Gouden Eeuw in Spanje.
In weerwil van dit historische voorbeeld, van de zeshonderd jaar durende Joodse bloeitijd in Spanje, zag hij geen toekomst voor de grote Joodse gemeenschappen in de Arabische wereld.
Het is opvallend dat Amos Oz in zijn gesproken (lezing) testament zich zo duidelijk en zo krachtig ook als een Joodse zionistische nationalist manifesteerde. Nationalist niet om te overheersen maar om Joden een veilige plaats onder de zon in Israël te geven. De enige veilige plaats zei hij met een blik op de pogroms in Oost-Europa, en de holocaust. Gelouterd door de het historisch lot van de Joden hield de humanist Oz de studenten in Tel-Aviv voor geen vertrouwen in de mensheid te hebben. Niet in Palestijnen, niet in de Arabieren en niet in de christelijke wereld. De grenzen sloten zich voor Joden in nood voor en tijdens de tweede wereldoorlog zei hij hij aan de hand van familieleden die geen visa kregen toen de dood loerde.
In ‘De laatste lezing’ klinkt het pessimisme van Amoz Os door als een waarschuwing de historische kans op een blijvende Joodse staat niet te verkwanselen. Wie zal de leider zijn die hoop geeft en de weg wijst naar een twee-staten-oplossing? ‘Dat weet ik niet,’ zei hij. ‘Ik denk’ vervolgde hij’ dat diep in hun hart de meeste Israëli’s weten dat ze die operatie (deling) moeten uitvoeren. Maar het is moeilijk’, erkende hij. ‘Niets is onomkeerbaar. Het is een kwestie van leiderschap.’
Auteur: Amos Oz
Vertaler: Hilde Pach
Uitgeverij: De Bezige Bij
ISBN: 9789403186405
Prijs: 12,99 euro
