De succesvolle man – column Femmetje de Wind

Als interviewer probeer je zo neutraal mogelijk te zijn. Althans, ik probeer dat. Vorige week moest ik een succesvolle zakenman van Joodse komaf interviewen. Hij heeft in de afgelopen jaren een groot imperium opgebouwd met duizenden werknemers. Niet alleen zakelijk is hij geslaagd, ook privé is hij uiterst succesvol: een lang gelukkig huwelijk en meerdere kinderen die op hun beurt ook weer allemaal gelukt zijn. Tot zover wat je van een afstandje kunt zien.

Wanneer ik iemand met een dergelijk verhaal interview, neem ik een gezonde dosis scepsis mee ten aanzien van de streeploze buitenzijde. Wat me interesseert is wat er zich afspeelt achter de façade? Is het een vadercomplex? Een diepgevoelde bewijsdrang naar de gedecimeerde Joodse gemeenschap waarin hij opgroeide na de oorlog? Of is het keiharde werken gewoon een manier om geen ruimte te laten voor verdriet? Allemaal geen hele gekke gedachten, als je weet dat de ouders van deze succesvolle zakenman beiden Holocaust-overlevenden zijn. 

Hier moet ik opmerken dat ik een opleiding ‘systemisch werk’ heb gevolgd. Die leer gaat er vanuit dat alles wat er in het familiesysteem opgeslagen ligt – en geen ruimte krijgt of genegeerd wordt – vroeg of laat tot uiting komt. Het trauma blijft zich manifesteren totdat het ‘gezien’ mag worden. Kort door de bocht: je kunt niets wegdrukken of het zal zich wreken. Ik ben daardoor steeds meer overtuigd geraakt dat elke Jood die opgegroeid is in de schaduw van de Sjoa, iets van het oorlogstrauma met zich meedraagt. 

Het interview duurde anderhalf uur, maar hoe ik ook wroette in de archeologische lagen van zijn jeugd, de zakenman kon slechts optimistisch verhalen over zijn ‘bizar gelukkige’ leven (letterlijk zijn woorden). Ja, zijn vader had als tiener in Bergen-Belsen gezeten. En, ja zijn moeder was als kind in een Jappenkamp geweest. Maar nee, daar hadden zij niets aan over gehouden. Zijn vader ging na de oorlog studeren, omarmde het leven, vertrok naar het buitenland en werd directeur van een groot museum. Over de oorlog werd thuis niet gepraat. Want wat heb je eraan? Wat kan je ermee? 

Ik had geen antwoord.

Het motortje achter zijn succes werd dus niet aangedreven door een drang het verleden te herstellen, de doden te wreken of verdriet te verdringen. Zijn succes leek gewoon het resultaat van een intrinsiek optimistische en positieve levenshouding. Ik betrapte mezelf erop dat ik hem bijna niet geloofde. Dat ik eerder dacht dat ik mijn werk als journalist niet goed deed nu niets van ‘ons’ collectieve leed in deze man naar boven borrelde. En ineens begreep ik wat me in de weg zat: mijn eigen onvermogen om uit mijn vaststaande ideeën en overtuigingen te breken. Neutraliteit is natuurlijk een illusie. Een interview is zowel het verhaal van die ander als dat van jezelf. In elk gesprek – interview of niet – kijk en luister je met al je beperkende overtuigingen en ideeën naar het verhaal van de ander. 

Ischa Meijer zei ooit dat hij interviewde om zichzelf beter te begrijpen. Een mooie gedachte. Echter, aan het eind van het gesprek met deze succesvolle zakenman begreep ik alleen maar minder van mezelf. Want wat als het echt zo is? Wat als succes gewoon een besluit is. Net als het toelaten van trauma? 

Het bleef nog een tijd onrustig in mijn hoofd…

Lees ook:
Femmetje de Wind op Jewish Book Week in Londen: ‘Hier hoop ik mijn Engelse uitgever te vinden’
Het centrum van het literaire festival The Jewish Book Week is traditiegetrouw elke februari in de Britse hoofdstad Londen. Auteurs, uitgevers en belangstellenden vieren hier de rijke Joodse literatuur, ideeën en cultuur. Het festival bestaat dit jaar zeventig jaar. Een van de gasten op het festival is de Nederlandse auteur Femmetje de Wind.

Deze column is mede mogelijk gemaakt door Stichting Maror.