De troost zit in het weten – column Judith Zilversmit
Afgelopen week was ik aanwezig bij twee culturele evenementen die verbonden zijn met het Jodendom. Als een soort vlaag werd ik ernaartoe getrokken. Het begon vorige week met de tentoonstelling in het Joods Museum: Every Picture Tells a Story – Fotoschatten uit eigen collectie. De fotocollectie van het Joods Museum is met 70.000 foto’s het rijkste beeldarchief over het Joodse leven in Nederland. Het bevat zowel amateur- en familiefotografie als werk van professionele fotografen, van 19de-eeuwse familieportretten tot hedendaagse conceptuele kunstfotografie. Nu is er een selectie gemaakt met werk van meer dan veertig fotografen en kunstenaars, onder wie Maria Austria, Willem Diepraam, Leo Divendal, Ed van der Elsken, Philip Mechanicus, Sem Presser en Orna Wertman.
De tentoonstelling is opgezet als een reis door de tijd. Documentaire zwart-witfoto’s laten het vooroorlogse straatleven in de Amsterdamse Jodenbuurt zien, de Jodenvervolging tijdens de Tweede Wereldoorlog en de naoorlogse wederopbouw van het Joodse leven. De fotografen van nu gebruiken kleur, een meer conceptuele beeldtaal en nieuwe digitale middelen. Met hun werk reflecteren zij op thema’s als Joodse identiteit, de herinnering aan de Holocaust en antisemitisme. Samen vertellen ze een rijkgeschakeerd verhaal van bijna een eeuw over de Joodse gemeenschap, cultuur en geschiedenis in Nederland, vanuit vele oogpunten en fotografische visies.
Het zette me aan het denken. Toen ik daar rondliep, werd ik geraakt door al die foto’s – niet alleen om de kwaliteit – maar omdat het zo goed vastlegt wat er was. En de verhalen weer een leven krijgen. Zo rond 4 mei gaan de gedachten al versterkt naar herdenken en oorlog toe. Ik heb ook vragen. Natuurlijk moeten we de verhalen doorgeven, herdenken en vertellen. Daarover is geen twijfel. Maar hoe veel en hoe vaak? En hoe voorkom ik (kan dat?) dat ik mijn kinderen belast?
Die gedachten werden versterkt toen ik een paar dagen later in de Stadsschouwburg zat en naar het vijf uur durende trilogie ‘Leedvermaak’ van Judith Herzberg keek. Leedvermaak speelt zich af rondom een Joodse familie die getekend is door de Tweede Wereldoorlog, maar daar niet over kan praten. Het is een van de belangrijkste Nederlandse naoorlogse toneelstukken. Het stuk toont hoe het onverwerkte oorlogsleed generatie op generatie doorwerkt.
Op een gegeven moment roept een van de personages (Dory): “De troost zit in het weten.” Ik schrik op. Ze zoekt tevergeefs naar informatie over haar in Auschwitz vermoorde vader. Lijkt haar zoon op hem? Hoe zag hij eruit? Hoe was hij? Wat is er gebeurd?
De zin dendert nog altijd na. Hoeveel willen we en moeten we eigenlijk weten en vooral op welke manier geven we de informatie door?
De expositie en het stuk houden me nu al dagen bezig.
Ik denk aan al die mensen, op de foto’s, de personages in het toneelstuk. Levens en verhalen ontpoppen zich in mijn hoofd. Wat zou er van ze zijn geworden? Hoe zou het leven zonder de oorlog eruit hebben gezien? Hoe zou het met ze gaan? De gedachten zijn gek genoeg ook troostend, omdat ze er dan weer even zijn.
Eén conclusie kan ik in ieder geval trekken.
Ik zou iedereen aanraden beide te gaan zien, verhalen mogen nooit uitverteld.
Lees ook:
Ze heette voor heel even Goud-Zilversmit – column Judith Zilversmit
‘In de Lange Wijngaardstraat 14 in Haarlem werden afgelopen week (een van de eerste) struikelstenen gelegd voor Nathanni, Minna en hun dochter Friederika Zilversmit. Nathanni was een neef van mijn opa. Samen met zijn vrouw Minna was hij conciërge in het Joods Gemeentegebouw en daar woonden ze ook. Tevens was hij grafdelver bij de Nederlands Israelitische Gemeente Haarlem. Minna Zilversmit-Hes was conciërge en badvrouw (mikwe) bij de Nederlands Israëlitische Gemeente…’
Deze column is mede mogelijk gemaakt door Stichting Maror.
