Dr. Ruth wordt ‘gevierd’ zonder dat haar Joods zijn vergeten wordt – filmrecensie

De Amerikaanse documentairefilm ‘Ask Dr. Ruth’ draait sinds deze week dan eindelijk in de Nederlandse bioscoopzalen. Het portret van de seksuologe van Duits-Joodse komaf die sinds de jaren tachtig furore maakt in de (Amerikaanse) media was lang verwacht. Twee jaar geleden werd de film al aangekondigd, hetgeen op veel enthousiasme in de Joodse wereld kon rekenen. Dr. Ruth is binnen en buiten de Joodse gemeenschap geliefd, vaak alleen al om haar verschijning. Klein van stuk, vriendelijk, openhartig en humorvol. Wie kan daar nou iets tegen hebben? In de documentaire ‘Ask Dr. Ruth’ wordt dit opnieuw duidelijk.

De documentaire trekt de kijkers meteen het verhaal in met fragmenten van hilarische en memorabele momenten van Dr. Ruth K. Westheimer (91) op de Amerikaanse televisie. Ze heeft in vrijwel alle ‘late night shows’ die er sinds de jaren tachtig zijn geweest, opgetreden. De fragmenten laten niet alleen zien hoe Dr. Ruth in de wedstrijd zit (altijd openlijk praten over seks, geen preutsheid of geheimen, vooral geen angst en veel humor), maar geven ook een mooi overzicht van het tijdsbeeld van de jaren tachtig, negentig en 2000. De populaire mediafiguur Dr. Ruth paste daar precies in.

‘Voor niet-Joden met weinig kennis over het Joodse volk is de film een goede introductie in de geschiedenis van Joodse migranten van na de Tweede Wereldoorlog’Kemal Rijken

Wie een oppervlakkige Amerikaanse film zou verwachten, komt bij het zien van deze documentaire bedrogen uit. Dit komt onder meer omdat de makers uitgebreid stilstaan bij de jeugd en Joodse achtergrond van de hoofdpersoon. Ze gaan er niet aan voorbij dat ze is opgegroeid in een orthodox-Joods gezin en dat ze in 1939 Frankfurt moest verlaten voor Zwitserland. Goed, dat is een Joods vluchtverhaal als zovelen, zou je kunnen zeggen, maar toch doen de makers daar niet lichtzinnig over. Ze staan uitgebreid stil bij deze tragedie, die laat zien dat de kleine Ruth – toen nog Karola genaamd en tien jaar oud – in haar eentje op de trein naar het Alpenland moest reizen, haar ouders en oma achterlatend in nazi-Duitsland. Het heeft haar zijn gevormd.

Bergen en kiboetsiem
De kracht van de documentaire zit hem in het feit dat de makers Dr. Ruth meenemen naar Zwitserland, en later ook Israël. Met de hoogbejaarde maar goed gemutste wetenschapper worden bergen beklommen en kiboetsiem bezocht. Ook oude vrienden uit de Tweede Wereldoorlog – haar eerste vriendje – en uit de jaren daarna – een vriendin die nog in Israël woont – komen aan bod. Het laat de mens zien achter de mediapersoon Dr. Ruth, die Amerika openlijk leerde praten over seks. Het Yad Vashem-museum en de gevolgen van de Sjoa komen langs, evenals Dr. Ruth’s zoektocht in de boeken van het museum naar haar vermoorde familieleden. Het is allemaal erg ontroerend om te zien.

De film verloopt chronologisch, waardoor het goed te volgen is voor een groot publiek. Na jaar jonge jaren volgen we haar gang naar Parijs, het studeren aan de Sorbonne Universiteit en haar uiteindelijke emigratie naar New York. In de VS wist ze haar draai te vinden en twee kinderen op de wereld te zetten. De kinderen en kleinkinderen van Dr. Ruth vertellen over hun moeder en grootmoeder. Alom is het een positieve documentaire, die uiteindelijk uitmondt in het zakelijke succes van Dr. Ruth. In 1981 begon ze met een radio-praatshow over seks waarin bellers vragen konden stellen en zij spontaan advies gaf. Het concept sloeg aan. Er volgden boeken, tv-shows en vele media-optredens. Dat laatste, daar is Dr. Ruth anno 2019 nog steeds zeer op gesteld. Ze pronkt ermee op de voorpagina van de New York Times te staan. In Nederland zouden we deze onbescheidenheid ‘opscheppering’ noemen, maar in de VS is dit doodgewoon. Het zij haar allemaal gegund. Dr. Ruth wordt in deze film ‘gevierd’.

‘Dr. Ruth wordt in de film ‘gevierd’ zonder dat echte kritiek op haar werkwijze wordt geuit’Kemal Rijken

En daar zit ook meteen het pijnpunt. Dr. Ruth wordt in de film ‘gevierd’ zonder dat echte kritiek op haar werkwijze wordt geuit. In de hele film komt slechts één enkele criticus aan het woord, die stelt dat de seksuologe wel erg gemakkelijk advies geeft aan mensen die ze helemaal niet kent. Volgens hem moet iemand in haar positie eerst een band opbouwen met de patiënt of op zijn minst meer van zijn of haar psychologische gesteldheid afweten, alvorens om advies over te kunnen gaan. Deze criticus komt welgeteld hoogtuit vijf minuten aan bod en verder wordt zijn kritiek nergens uitgediept. Dat is een gemiste kans. Natuurlijk gaat de film over het leven van Dr. Ruth en gelukkig zijn de makers zich goed bewust van haar Joodse achtergrond en keuzes, waardoor het grote publiek daarmee kennis kan maken, maar echte, uitgediepte kritiek op haar methodes blijft uit.

Bekende bejaarden knuffelen
Misschien hoort deze manier van ‘vieren’ wel bij de Verenigde Staten, waar bij tijd en wijlen hoogbejaarde publieke figuren worden geknuffeld tot in de kist. Momenteel gebeurt dit ook met Ruth Bader Ginsburg, de hoogbejaarde Amerikaanse opperrechter – toevallig ook van Joodse komaf – die vorig jaar eveneens werd geëerd met een documentairefilm. Een ander voorbeeld is de inmiddels overleden comédienne en actrice Betty White, die begin jaren 2010 gedurende haar laatste levensjaren door het Amerikaanse publiek op een voetstuk werd gezet. White was geen ‘Joods omaatje’, dus daar heeft het publieke eren en knuffelen weinig mee te maken. In Nederland zagen we dit fenomeen vaak in tv-show De Wereld Draait Door, waar presentator Matthijs van Nieuwkerk presentatoren van toen zoals Mies Bouman en Willem Duys uit de mottenballen haalde om hen nog een maal te lauweren. Het leverde ‘feel good’-tv op z’n Hollands op.

Toch een aanrader
Terug naar de documentairefilm over de Amerikaanse Dr. Ruth. Ondanks het ‘feel good’-gehalte is de film een monumentaal document geworden. De jeugd van de hoofdpersoon, haar Joodse achtergrond en leven in Israël bepalen de film, waardoor de kijkers de persoon achter Dr. Ruth – een Joodse immigrante in de VS die het op haar eigen wijze gemaakt heeft – leren kennen. Voor niet-Joden met weinig kennis over het Joodse volk is de film een goede introductie in de geschiedenis van Joodse emigranten in de VS en Israël van na de Tweede Wereldoorlog. Wat dit alles betreft is de film toch zeker een aanrader om in de bioscoop te gaan zien.