Harde Duitse kritiek op Nederlandse ‘Mein Kampf’

‘Twijfelachtig en onverantwoord’, zo noemt het hoofd van het Duitse onderzoeksteam dat voor 2016 werkte aan de wetenschappelijke versie van Mein Kampf, het antisemitische boek dat Adolf Hitler in de jaren twintig van de vorige eeuw schreef. Volgens Christian Hartmann van het wetenschappelijke instituut dat de Duitse heruitgave uitbracht is de Nederlandse versie, die deze week werd uitgebracht door uitgeverij Prometheus, ‘zeer problematisch’. Uitgever Mai Spijkers van Prometheus verwerpt de kritiek en is zelfs geërgerd over de Duitse houding, zo was dinsdagavond in actualiteitenprogramma Nieuwsuur te zien. De Nederlandstalige, becommentarieerde versie van Mein Kampf is deze week week in de Nederlandse boekhandels verschenen.

Harde kritiek
Hartmann gaf in het programma duidelijk zijn visie over het Nederlandse Mein Kampf-project. In Duitsland heeft hij met een groot team van wetenschappers en specialisten drieënhalf jaar aan de Duitse wetenschappelijke versie gewerkt. “Er zitten veel verwijzingen in het boek die men tegenwoordig niet meer kan begrijpen. Bovendien zit het boek vol met leugens en verdraaiingen van een demagoog. Je kan niet verwachten dat een lezer alles daarvan herkent,” aldus Hartmann, die met zijn project Hitler ‘onschadelijk’ wilde maken door het boek te voorzien van 3.700 voetnoten met uitleg. Volgens de Duitser hoort een wetenschappelijke editie van een beladen boek als Mein Kampf niet thuis bij een commerciële uitgeverij zoals Prometheus, die bestsellers zoals Fifty Shades of Grey verkoopt. “Het gaat hen niet om wetenschappelijke opheldering, ze hebben primair commerciële redenen om het boek uit te brengen.”

Aanpak Melching
De kritiek van Hartmann is voornamelijk gebaseerd op de wijze waarop de Nederlandse historicus Willem Melching zijn interpretatieteksten op Mein Kampf heeft aangepakt. In tegenstelling tot wat de Duitsers in 2016 deden, koos Melching er niet voor om het boek vol te zetten met voetnoten die duiden. Aan alle hoofdstukken gaat een inleiding vooraf. “Ik neem de lezer bij de hand. Ik gids hem door het hoofdstuk heen. Maar de lezer moet zelf het werk doen, hij moet het zelf lezen. Deze uitgave is wel degelijk in de historische context geplaatst. Mythes en leugens zijn door mij gesignaleerd in de inleiding,” aldus Melching. De geschiedkundige heeft bij elkaar twee jaar aan het boek gewerkt. Zijn insteek zou toegankelijker zijn voor een groot publiek, maar critici zeggen dus dat het grote publiek de onwaarheden van Hitler niet kan herkennen en dus in zijn demagogie en antisemitisme zou kunnen trappen.

Mai Spijkers boos
Uitgever Mai Spijkers van Prometheus is niet blij met de kritiek uit Duitsland. Hij vindt dat hij een goed product heeft afgeleverd. Hij stelt dat de inleidende teksten een prima alternatief zijn voor de voetnoten in de Duitse editie. “We hebben het adequaat gedaan. Ik heb het ook besproken met de begeleidende commissie, die akkoord is gegaan,” aldus Spijkers, die in de uitzending rood aanliep over de uitspraken van Hartmann. “Deze man, die durft wel. Ik vind het eigenlijk redelijk schandalig. Hij heeft het boek hoogstwaarschijnlijk alleen maar gezien op het moment dat u hem interviewde. Hij weet er helemaal niks van hoe dat boek in elkaar zit,” aldus Spijkers, die Hartmann verweet te suggereren dat de Duitse editie beter zou zijn dan de Nederlandse. “Dat kun je echt niet zeggen. Hij heeft het gewoon niet gezien. Dat vind ik dan dubieus en twijfelachtig, als een wetenschapper op basis van informatie dit soort dingen gaat beweren.”

Geld verdienen aan Hitler
Het geld dat Spijkers met de Nederlandse becommentarieerde uitgave van Mein Kampf verdient, is voor de uitgeverij en Melching. “Mensen vroegen me of ik de opbrengst niet aan een goed doel wilde schenken. Maar dat zou ik een schuldbekentenis vinden. Ik vind het belangrijk dat het boek goed wordt uitgegeven,” aldus Spijkers, die kritiek blijft krijgen van Hartmann. Volgens de Duitser is de Nederlandse aanpak niet voldoende. De Fransen hebben ook een dergelijk project en hebben meer moeite zouden hebben gedaan om duiding te bieden in Mein Kampf. Spijkers: “Wij hebben ons op het standpunt gesteld dat de Duitse versie bestaat en dat je die kunt raadplegen. Het is dus voor een Nederlandse editie dan ook niet nodig. U moet in rekening nemen dat hij zegt: wij zijn een wetenschappelijk instituut en waarom moet een commerciële uitgever dit nou doen?” Spijkers zegt dat het niet aan de Nederlandse overheid is om een dergelijk project te financieren. “Ik zou het als belastingbetaler niet begrijpen. In Duitsland ligt dat anders, natuurlijk. Mein Kampf is Duitse geschiedenis.” Spijkers suggereert dat de Duitsers van alle andere Europeanen verlangen dat zij hun Mein Kampf-projecten op dezelfde manier moeten aanpakken. Die eis, zegt hij, ‘dat kan natuurlijk niet’.

Verkoop loopt niet storm
Vooralsnog lijkt er geen run te zijn op de Nederlandse boekwinkels die Mijn Strijd in de schappen hebben. “We hebben nog geen klachten gehad,” zegt een zegsman van boekwinkel Scheltema in Amsterdam. Intussen zijn veertien van de vijftig exemplaren in de winkel verkocht. De boekenstapel ligt in het zicht, maar dan alleen op de afdeling geschiedenis. Scheltema kiest ervoor het omstreden boek niet in de etalage of prominent bij de nieuwe boeken te plaatsen. “We willen het wel verkopen, maar we willen er geen aandacht voor vragen. Bij de afdeling geschiedenis is het op zijn plek. Het boek schreeuwt je ook niet toe in de winkel. Het is mooi gedaan, met een onopvallende kaft. Het is duidelijk een verantwoorde editie,” aldus de woordvoerder aan de NOS. Scheltema verwacht geen forse verkopen, omdat het boek aan de prijzige kant is – vijftig euro – en alleen door oprecht geïnteresseerden zal worden aangeschaft. De nodige reuring die in boekverkopersland werd verwacht, is tot dusver niet uitgekomen.

Boekverbod naleven?
Uitgever Spijkers is tegen het algehele Nederlandse verbod op Mein Kampf, dat sinds 1974 van kracht is. Vermoedelijk wil hij met het uitgeven van de wetenschappelijke versie aanschoppen tegen dit boekverbod. Op de uitgeverij is er discussie geweest, zo gaf hij toe, maar toch ging uiteindelijk iedereen akkoord. Vooralsnog lijkt Spijkers niet te worden vervolgd door het uitbrengen van het boek. Niettemin roept het boek in Nederland bij tijd en wijlen discussie op. Zo kwam galeriehouder Michiel van Eyk in 2014 in de problemen nadat hij een oude versie van het boek in zijn etalage had gelegd. Eerder had advocaat Herman Loonstein aangifte tegen de ondernemer gedaan wegens het zaaien van haat. Van Eyk moest zich melden op het politiebureau en het Openbaar Ministerie (OM) wilde de man laten vervolgen. In 2015 kwam hij opnieuw in de publiciteit door het boek wederom in de vitrine te leggen. Dit keer gingen antifascisten ermee aan de haal door bordjes op zijn raam te plakken met: ‘Verboden voor Joden – voor negers – voor moslims’. Na enige media-aandacht haalde Van Eyk het boekwerk weer weg. Later bepaalde het Hof dat hij niet gerechtelijk zou worden vervolgd.

Boekpresentatie Rode Hoed
Op woensdagavond vond de boekpresentatie plaats in de Amsterdamse Rode Hoed. Daar werd door acht verschillende gasten gediscussieerd over deze nieuwe Nederlandse uitgave. Op de avond waren ook rabbijn Tamara Benima en directeur Emile Schrijver van het Joods Historisch Museum te gast. Beiden vonden dat deze editie van Mein Kampf gerechtvaardigd is gezien de huidige tijdsgeest waarin we leven. Benima benadrukte dat het boek meer bevat dan antisemitisme alleen en dat er ook lering getrokken kan worden van Hitlers demagogie over bijvoorbeeld sociaal-economische onderwerpen. Volgens Schrijver is de Nederlandse aanpak van dit boek gerechtvaardigd, omdat iedereen die dat wil alsnog de uitgebreidere Duitse versie kan kopen. Uitgever Mai Spijkers herhaalde wat hij in Nieuwsuur gezegd heeft: de Duitse historicus heeft deze Nederlandse versie van het boek niet gelezen en praat onzin. Hij meldde dat de eerste druk van het boek al bijna uitverkocht is, maar meldde niet hoeveel boeken er in de eerste druk zitten.