Hoe kansrijk is het Palestijnse Emiraten-plan? – achtergrond

Ervan uitgaande dat het 20-puntenplan van de Amerikaanse president Donald Trump wordt uitgevoerd kan alvast gekeken worden naar nieuwe bestuursvormen voor Gaza. Israël heeft weinig vertrouwen in de Palestijnse Autoriteit (PA) en dus zijn alternatieven welkom. Een ervan is het Palestijnse Emiraten-plan, een onafhankelijke Palestijnste staat met een federale structuur zoals die van de Verenigde Arabische Emiraten (VAE).

Nu de wereld heeft kennisgemaakt met het ‘ja, maar’-antwoord van Hamas op het 20-puntenplan van Trump is het uitkijken naar vervolgstappen. Wat is de status daarvan? De terroristen willen opnieuw onderhandelen en de VS, Egypte en Qatar faciliteren hen daarin. Israël toont goede wil. Ondertussen hopen de Israëli’s dat de gegijzelden terugkeren en dat daarna de overige punten kunnen worden uitgevoerd.

Overgangsbestuur

Het 20-puntenplan moet resulteren in een onafhankelijke Palestijnse staat die geen bedreiging vormt voor Israël en zijn buren. Voor het zo ver is, moet er nog veel water door de Jordaan: zo moet Hamas worden ontwapend en zich terugtrekken, en moet de PA van president Mahmud Abbas (89) worden hervormd. Ook komt er een tijdelijk internationaal overgangsbestuur voor Gaza met Trump aan het hoofd.

Fatah

Over hoe een onafhankelijke Palestijnse staat eruit zou moeten zien lopen de meningen uiteen. De een vindt dat de leiding in handen moet komen van de PA, waar Fatah de baas is, een partij die Israël nog steeds niet wil erkennen en die terroristen en hun families beloont voor het vermoorden van Israëli’s. Ook na (vrije) verkiezingen in de Palestijnse gebieden valt nog te bezien hoe Israël-vriendelijk een nieuw bestuur zal zijn.

Stamverbanden

Een ander plan is het zogenoemde idee voor de Palestijnse Emiraten. Dit gaat uit van de stamverbanden die de Palestijnen al eeuwen hebben. Net als andere Arabieren zijn er in het gebied stammen met edelen die deze besturen. Binnen de PA hebben deze leiders een functie: zo hebben ze enige vrijheid van handelen en spreken ook recht, maar het is niet geïnstitutionaliseerd en dus informeel.

Mislukking

Net als andere Arabieren zijn veel Palestijnen trouw aan hun stam, aldus vele sociologen die zich in de Arabische samenleving, structuren, cultuur en taal hebben gespecialiseerd. Alle vredesonderhandelingen tussen Israël en de PA hebben geen enkele oplossing opgeleverd voor het conflict. Deze mislukking wordt toegeschreven aan de discrepantie tussen het westerse denken en de Arabische samenleving, en tradities.

Failed states

Het Midden-Oosten valt grofweg uiteen in twee soorten staten. Failed states (Irak, Syrië, Libië) die na de Britse, Franse en Italiaanse koloniale tijd zijn gevormd. Eenmaal onafhankelijk kwamen ze stuk voor stuk in handen van dictators die met ijzeren vuist regeerden, omdat ze geen legitimiteit konden krijgen onder hun onderdanen. Niettemin zijn deze staten rijk aan natuurlijke hulpbronnen zoals olie en gas.

Sterkste

Hiernaast zijn er succesvolle staten. Deze zijn gebaseerd op tribale principes. Voorbeelden zijn de VAE, Oman, Saoedi-Arabië, Qatar, Koeweit en anderen. Sommige van deze succesvolle landen hebben geen natuurlijke hulpbronnen, maar stabiel zijn ze wel vanwege de tribale principes. Vrijwel al deze landen zijn monarchieën met een staatshoofd die de sterkste is in zijn of een stam, en die de stamverbanden eerbiedigt.

Clan-identiteit

De Palestijnse samenleving op de Westelijke Jordaanoever en in de Gazastrook wordt gekenmerkt door drie soorten clan-achtige familiestructuren: stammen, clans en vooraanstaande families. Zij hebben uitgebreide familiekenmerken, gedragsverplichtingen, informele netwerken en eer-schande culturele systemen, die ook nog eens op elkaar lijken. Voor veel Palestijnen is en blijft de clan-identiteit sterk.

Status-quo

Huwelijkspatronen zijn een belangrijkste maatstaf voor de groepsidentiteit. Deze patronen worden nog steeds grotendeels bepaald door stamregels en het toezicht van de clan-oudsten. Bekend is ook dat de stammen, clans en vooraanstaande families over het algemeen niet open staan voor radicaal islamisme of jihadisme. Sterker nog: ze zijn de drijvende kracht achter conservatieve, op de status-quo gerichte sociale normen.

Rabin, Peres

In de tijd van de onderhandelingen tussen Israëlische regering en de Palestijnse Bevrijdingsorganisatie (PLO) in aanloop naar de Oslo-akkoorden (1993) zijn premier Yitzhak Rabin en vicepremier Shimon Peres uitgegaan van een nationale identiteit en structuur voor de Palestijnen, zoals PLO-leider Yasser Arafat die propageerde. De stamverbanden werden wel meegenomen, maar waren niet leidend in het idee voor de oplossing.

Corrupte PA

In 1994 werd de PA opgericht, die een voorloper moest zijn voor een uiteindelijke onafhankelijke Palestijnse staat, die er zou komen na een allesomvattende vredesregeling. Echter, met de jaren heeft de PA niet gebracht wat er was gehoopt: Arafat hield terroristen niet tegen, waardoor Israël te maken kreeg met meer terreur en geweld, en een obsessie voor veiligheid ontwikkelde. Ook werd de PA corrupt en bleef goed bestuur uit.

Geloofwaardigheid

Daarnaast ondervindt de PA weinig draagkracht onder veel Palestijnen. Zo zijn clan-conflicten en de oplossing ervan buiten het formele rechtssysteem wijdverbreid onder de Palestijnen, met name in Gaza en het district Hebron op de Westelijke Jordaanoever. Dit komt deels doordat het rechtssysteem en de politie van de PA legitimiteit en geloofwaardigheid missen, onder meer vanwege corruptie en vriendjespolitiek.

Palestijnse Emiraten

Een onafhankelijke Palestijnse staat zou volgens critici en kenners daarom meer uit moeten gaan van de stamverbanden. Zij pleiten voor de Palestijnse Emiraten, een land met leiders met hun eigen clangebieden, die op nationaal niveau samenwerken en besluiten nemen. In de VAE werkt dit systeem erg goed. Abu Dhabi en Dubai zijn de grootste Emiraten, gevolgd door de kleintjes, waarmee ze samen het land vormen.

Families

Het zogenoemde Palestijnse Emiraten-plan zou al door veel Palestijnen worden omarmd. Het project wordt aangestuurd door een groep Israëlische experts onder leiding van socioloog Mordechai Kedar. Zo werkt het: de reeds lang heersende Palestijnse families in grotere steden op de Westelijke Jordaanoever en in de Gazastrook zouden Emiraten (autonome ministaten) moeten oprichten om hun gebied te besturen.

Voordelen

Israël zal verantwoordelijk blijven voor de regionale veiligheid. Dat doen de Israëli’s dan in samenwerking met lokale veiligheidstroepen, die rapporteren aan hun regerende emir. Dit lijkt erg op de huidige regeling met de PA. Dit model biedt de Palestijnen de voordelen van een eigen staat, maar dan wel een waarin hun historische stam- en familiebanden worden gerespecteerd. 

Stadstaten

De PA moet plaats te maken voor de Federatie van Palestijnse Emiraten (FPE), naar verwachting een federatie van dertien stadstaten worden; vergelijkbaar met de VAE. Elk Palestijns emiraat zal zijn eigen lokale wetten en lokale wetshandhaving hebben, naast federale wetgeving en federale wetshandhaving, zoals dat in de VAE ook het geval is. Aan het hoofd komt een nationale regering met een roulerend voorzitterschap of presidentschap.

Economie

Israël, landen in de regio en landen daarbuiten zullen samenwerken met de FPE op economisch gebied, onder meer bij de opbouw van industriële zones voor elk Palestijns emiraat. Bestaande infrastructuur zal worden uitgebreid of herbouwd om zo een ​​moderne economie te ondersteunen, ook in Gaza. De emiraten die in het binnenland liggen, krijgen toegang tot Israëlische zeehavens en luchthavens.

Niet vijandig

Ook kunnen de beperkingen op werk in Israël worden versoepeld en uiteindelijk worden opgeheven, omdat de FPE niet vijandig zal staan tegenover het land. Op die manier kan er welvaart en groei ontstaan in het hele gebied. Tegelijkertijd kan dan begonnen worden aan het terugvorderen van de één miljard dollar aan verborgen activa die Arafat ooit heeft gestolen van het Palestijnse volk.

Educatie

Op het gebied van onderwijs liggen eveneens kansen. In tegenstelling tot wat de PA met de mond belooft, zal de FPE haatdragende inhoud in de schoolboeken vervangen door inhoud die samenwerking, vrede en acceptatie bevorderen. De federale regering zal richtlijnen opstellen, waarna elk Palestijns emiraat vrij zal zijn om zijn eigen inhoud en variaties te implementeren die passen bij hun cultuur en tradities.

Emiraten

Hoe moet het gebied er geografisch uitzien? Uitgegaan wordt van de gebieden waar de meeste Palestijnen wonen: de steden op de Westelijke Jordaanoever en in Gaza. Op de West Bank komen de emiraten Jenin, Nablus, Hebron, Jericho, Qalqilya, Tulkarem en Ramallah. De Gazastrook wordt verdeeld in zes emiraten: Gaza, Rafah, Beit Hanoun, Beit Lahiya, Deir al-Balah en Khan Younis.

Hebron

Volgens bedenker Kedar zou Hebron de ideale testcase zijn voor de uitvoering van het emiratenplan. Hij verwijst naar de zeer conservatieve samenleving en de machtige stammenstructuur aldaar, met clans zoals de Jaabari, Abu Sneineh, Qawasmeh en Tamimi. Als de situatie in Hebron goed uitpakt, kunnen andere steden en gebieden volgen, aldus Kedar.

Annexatie

Op de kaart die Kedar en zijn medestanders gebruiken vallen de Palestijnse gebieden op de West Bank buiten de zes genoemde steden onder Israël. Zij gaan uit van annexatie van dit gebied en willen dat de Palestijnen die in deze landelijke en agrarische gebieden wonen, volwaardige burgers worden van Israël. Deze relatief kleine groep Palestijnen kan de Israëlische samenleving absorberen.

Nederzettingen

Ook het oosten van Jeruzalem en Bethlehem worden volgens Kedar definitief bij Israël gevoegd. De Joodse nederzettingen op de Westelijke Jordaanoever kunnen dan eveneens een volwaardige status in de staat Israël krijgen, zo is de gedachte. Verder is er nog de strategisch gelegen Jordaanvallei, die Israël kosten wat kost wil behouden tegen aanvallen vanuit het oosten.

Vrede, rust, welvaart

Indien nodig zal Israël extra land moeten geven aan de onafhankelijke Palestijnse staat ter compensatie aan verloren land op de West Bank. Te denken valt aan een strook land ten zuiden van Gaza, in de Negev-woestijn. Dit gebied kan dan ontwikkeld worden tot een speciale economische zone voor de Palestijnen. Ook moeten er corridors komen tussen de emiraten. Het doel moet zijn om vrede, rust en welvaart te creëren voor iedereen in het gebied.

Trump-moment

Voorstanders van het Palestijnse Emiraten-plan rekenen al maanden op een ‘Trump-moment; waarin de Amerikaanse regering de leiding neemt en doorpakt. Een dergelijk moment lijkt aangebroken te zijn vanwege het 20-puntenplan, dat door Israël, veel landen in de regio en de Europese landen is aanvaard. Het voorzichtige ‘ja, maar’ van Hamas geeft ook hoop, maar zeker geen garanties.

Bantoestans?

Volgens critici van het Palestijnse Emiraten-plan zou het opdelen van de Palestijnse gebieden in gefragmenteerde, tribale enclaves – die doen denken aan de Bantoestans in Zuid-Afrika – geen stabiliteit brengen. De thuislanden waren niet bedoeld om macht te geven, maar om te isoleren en te controleren, en elke echte soevereiniteit weg te houden.

Verdeel en heers

Tegelijkertijd bleef de dominantie van de bezettingsmacht in Zuid Afrika behouden. Het vervangen van een nationale identiteit door een tribale loyaliteit dient volgens critici hetzelfde doel: Palestijnen ‘beheren’ middels verdeeldheid, en niet middels ‘bevrijding’. Hoe meer het landschap gefragmenteerd raakt, hoe explosiever de uiteindelijke afrekening waarschijnlijk zal zijn.