Holocaust Memorial Day 2022: terugblik

Op Holocaust Memorial Day – de internationale dag waarop de Sjoa officieel herdacht wordt – is in de wereld uitgebreid stilgestaan bij de bevrijding van vernietigingskamp Auschwitz en de Holocaust op zich. Deze dag wordt sinds een aantal jaar aangegrepen om te herdenken, maar ook om de waarschuwen voor antisemitisme, discriminatie en uitsluiting. In Nederland is er altijd op de laatste zondag van januari de Nooit Meer Auschwitz-herdenking, die soms samenvalt met de Sjoa-herdenkingsdag. In Nederland overleed oud-advocaat Max Moszkowicz sr. op deze herdenkingsdag. In het buitenland wordt op 27 januari ook stilgestaan bij de grootste genocide uit de menselijke geschiedenis. Een overzicht.

België
Holocaust Memorial Day in België stond enigszins in het teken van de spoorwegen (NMBS). De federale overheid en de Senaat hebben namelijk gevraagd om een studie naar de rol van de Belgische spoorwegen bij het afvoeren van de Belgische Joden naar het Oosten. Dit meldde kwaliteitskrant De Morgen. Federaal minister Georges Gilkinet (Ecolo) van Mobiliteit en senaatsvoorzitter Stéphanie d’Hose (Open VLD) maakten bekend dat de Belgische overheid een studie heeft besteld. In de jaren ’40-’44 heeft de NMBS ruim 25.000 Joden en Roma op goederentreinen gezet vanuit de Mechelse Dossinkazerne richting de vernietigingskampen. Lees meer.

Nico Wouters, hoofd van CegeSoma het studiecentrum Oorlog en Samenleving vertelde op de Vlaamse Radio 1: “Het feit dat door de NMBS en dus door Belgische machinisten en locomotieven Joden zijn gedeporteerd, is iets wat we al langer weten. Maar toch zijn er nog veel gaten in onze kennis. De precieze besluitvorming, wie er wat heeft beslist, op welke manier de Duitsers precies de vragen hebben gesteld. Daar weten we nog niet zoveel over. We weten ook dat er 6.700 personeelsleden van de NMBS officieel erkend werden als verzetsmensen na de bevrijding. De NMBS was ook een bedrijf waar het georganiseerde verzet heel sterk stond. De vraag is ook welke impact dat heeft gehad op de uitvoering.”

Duitsland
Ieder jaar wordt in Berlijn op 27 januari een speciale herdenking gehouden in de Bondsdag. Sprekers geven toespraken en ook is er stemmige muziek. Alle Bondsdagleden zijn dan aanwezig en laten zo zien dat Duitsland meeleeft met de slachtoffers en hun leed, dat de nazi’s hebben veroorzaakt. Dit jaar was het de beurt aan Inge Auerbacher (87) om een rede te geven. Zij groeide als kind op in Berlijn, overleefde de verschrikkingen van de kampen en trok na de oorlog naar de Verenigde Staten, waar ze nog steeds woont. Vanuit New York kwam ze terug naar Berlijn om vooral de gedode kinderen van toen een stem te geven. Haar vermoorde vriendinnetje Ruth Nelly Abraham kreeg zo ook een gezicht. In het Duits deed ze haar verhaal. Het maakte indruk op de Duitse politici, die haar een staande ovatie gaven. Daarna was het de beurt aan voorzitter Micky Levy van het Israëlische parlement de Knesset. Hij barstte in snikken uit en omarmde later Auerbacher.

Groot-Brittannië
De 91-jarige Manfred Goldberg had de eer om de Britse kroonprins Charles en zijn vrouw Camilla te ontmoeten. Nadat hij als zestien jarige in Engeland aankwam – hij was als vijftienjarige uit een concentratiekamp bevrijd – slaagde hij erin om af te studeren aan de universiteit met een graad in elektronica. In Buckingham Palace werd een tentoonstelling geopend met schilderijen met portretten van Holocaustoverlevenden. Het was prins Charles die zeven kunstenaars selecteerde om zeven overlevenden te portretteren. Goldberg is er een van. Samen met Charles en Camilla liep hij door de expositie. “Het was destijds iets waar ik niet over had kunnen dromen,” zei de hij tegen de BBC. Velen kunnen er niet meer over de Sjoa spreken, aldus Goldberg, en daarom is het belangrijk om bij de geschiedenis te blijven stilstaan.

Aanval in Londen
De Britse herdenking werd overschaduwd door een incident, ver weg van Buckingham Palace. Toen twee orthodoxe Joden op woensdagavond hun winkel in de Londense wijk South Tottenham afsloten, werden ze zomaar aangevallen door een passant. Die begon wild om zich heen te slaan, zo blijkt uit bewakingscamerabeelden. Er ontstond een worsteling en de mannen verloren hun kippa. Toen de aanvaller wegliep, schopte hij een van de keppels weg. Een van de slachtoffers brak zijn hand. Beiden liepen ook blauwe plekken op. De politie was snel ter plaatse en kon de achttienjarige verdachte aanhouden. De britse minister van Binnenlandse Zaken noemde het een ‘verachtelijke aanval’.

Frankrijk
In Frankrijk vond een officiële ceremonie plaats bij het Shoah Memorial in Parijs. Zes kaarsen werden aangestoken ter nagedachtenis aan de zes miljoen Joden die tijdens de Holocaust zijn vermoord. De ceremonie bracht een aantal gekozen functionarissen en vertegenwoordigers van het Franse openbare en politieke leven samen. Burgemeester Anne Hidalgo van Parijs en oud-premier Manuel Valls verzamelden zich in de crypte van het gedenkteken. Stefania Gianini, adjunct-directeur van UNESCO, verantwoordelijk voor onderwijs, was eveneens aanwezig bij de ceremonie, vergezeld door Karel Fracapane. De UNSECO is bij veel Joden impopulair vanwege vele anti-Israëlische resoluties.

Niet alleen in Parijs, maar ook op andere plaatsen in Frankrijk werd stilgestaan bij de bevrijding van Auschwitz en het einde van de Sjoa. In het Maison d’Izieu, een gedenkplek voor Joodse kinderen nabij Lyon, was er een eerbetoon aan de 44 kinderen en zeven opvoeders van de razzia van 6 april 1944. In het bijzonder was er aandacht Léa Feldblum, toen 25 jaar oud. Zij was de enige opvoeder die er levend uitkwam. De Frans-Joodse parapluorganisatie CRIF stond samen met het Joods Wereldcongres stil bij Holocaust Memorial Day.

Verenigde Staten
De Amerikaanse oresident Joe Biden en vice-president Kamala Harris hadden beiden ontmoetingen met Sjoa-overlevenden, wat volgens het Witte Huis een primeur was. Biden en zijn vrouw Jill spraken donderdag met overlevende Bronia Brandman. Harris en haar Joodse man Douglas Emhoff zagen woensdag Auschwitz-overlevende Ruth Cohen. De ontmoetingen zijn bedoeld om de gevaren van antisemitisme en het ontkennen van de Sjoa te onderstrepen.

Volgens een woordvoerder van het Witte Huis hebben we nog maar een paar jaar om de verhalen te horen van de overlevenden en te leren van van de ervaringen die zij hebben gehad. “Zowel president Joe Biden als vice-president Kamala Harris hebben hier in het Witte Huis een ontmoeting gehad met overlevenden. Ze kozen er duidelijk en specifiek voor om hun verhalen te horen, niets anders, zodat ze getuigenis kunnen zijn van hun ervaringen.” De acties van Biden en Harris werden overschaduwd door Bidens aankondiging dat hij de eerste zwarte vrouw in het Hooggerechtshof zal benoemen.

Lees ook:
Max Moszkowicz sr. (95) overleden – in memoriam
Oud-advocaat Max Moszkowicz sr. is op Holocaust Memorial Day op 95-jarige leeftijd gestorven. In de jaren zeventig, tachtig en negentig van de twintigste eeuw was hij een van de bekendste strafpleiters van Nederland. Hij wilde iedereen verdedigen, behalve SS’ers, zo bekende hij eens. Moszkowicz groeide op in Maastricht en overleefde in de Sjoa onder meer Auschwitz en Mauthausen. Na de oorlog ging hij de advocatuur in en later stapten zijn vier zonen eveneens in dat vak.