Joden in getto Asterdorp inkomstenbron Amsterdam
Onderzoek naar een onderbelicht getto in Amsterdam-Noord wijst uit dat de gemeente Amsterdam tijdens de oorlogsjaren de huren voor sommige Joden, die daar gedwongen moesten gaan wonen met 25 tot 30 procent heeft verhoogd. Ook werden deze gettobewoners door de Gemeentelijke Woningdienst verplicht een borg te betalen. Politicoloog Stephan Steinmetz brengt dit tot nu toe onbekende aspect van verrijking door de hoofdstad aan het licht in het proefschrift over Asterdorp, waarop hij deze week promoveert aan de Universiteit van Amsterdam (UvA).
In de 132 piepkleine woningen die Asterdorp rijk was, werden vanaf 1927 ‘asociale’ gezinnen ondergebracht. Vanaf 1942 wees de Duitse bezetter Schoremstad – zoals het heropvoedingskamp voor de oorlog in de volksmond ook bekend stond – aan als getto voor 305 Joden. Als welkom werd door de gemeente de huur van de woningen aanzienlijk verhoogd. Het overijverige ambtenarenapparaat wilde daarmee voorkomen dat Amsterdam een subsidie voor sociale huurwoningen in Asterdorp zou mislopen als zou blijken dat de bewoners meer dan zeven keer de huur verdienden, zodat er sprake was van ‘scheefwonen’.
Volgens Steinmetz was er in werkelijkheid geen goede reden voor de forse huurverhoging. In 1942 hadden Joden vanwege het door de Duitsers opgelegde werkverbod geen inkomsten. Hun bezittingen moesten zij afstaan aan Lippman-Rosenthal & Co. (Liro) aan de Sarphatistraat, de zogenaamde roofbank van de bezetter. “Van hoge inkomens of te veel vermogen was in de praktijk dan ook nauwelijks sprake”, zegt de promovendus in Het Parool. Hij noemt de maatregel ‘een puur Amsterdams verzinsel’.
Of de huursverhoging achteraf moet worden beschouwd als een anti-Joodse actie, is volgens Steinmetz nog maar de vraag. Eerder ziet hij de opzienbarende maatregel, die door de woningdienst ook in sommige delen van de Amsterdamse Transvaalbuurt werd toegepast, als een uitvloeisel van overijverige ambtenaren, die erop toe wilden zien dat de Gemeente de regels rond de toekenning van de rijksbijdrage naar de letter naleefde.
Anders dan de gedwongen vestiging in bepaalde buurten van Amsterdam, was de huurverhoging volgens de UvA-onderzoeker geen maatregel die door het Nazi-bewind was opgelegd. De Joden bleven in het getto totdat zij werden opgeroepen te vertrekken naar Kamp Westerbork in Drenthe, van waaruit zij naar de concentratiekampen werden getransporteerd.
Reactie van gemeente Amsterdam
‘Naar aanleiding van onderzoek van het NIOD heeft het stadsbestuur in 2014 besloten dat niet-opgevraagde tegoeden en ten onrechte betaalde erpachtboetes terugbetaald moeten worden aan de rechthebbenden of hun nabestaanden. Voor de uitvoering heeft de gemeente een onafhankelijke stichting opgericht. Ook heeft de gemeente het NIOD opdracht gegeven in een vervolgonderzoek de erfpachtkwestie in een bredere historische en maatschappelijke context te bestuderen, waaronder de betaalde erfpachtcanon en de geheven boetes voor het te laat betalen. De resultaten van het onderzoek zijn op 19 november 2015 gepresenteerd in het rapport Openstaande Rekeningen; de gemeente Amsterdam en de gevolgen van roof en rechtsherstel, 1940-1950. De burgemeester heeft in reactie op het rapport al aangegeven dat dit onderzoek duidelijk laat zien dat na de oorlog de wederopbouw van de verwoeste samenleving ten koste kon gaan van de wederopbouw van verwoeste individuele levens. De komende tijd bepalen het college en de gemeenteraad hoe zij met de uitkomsten van dit vervolgonderzoek willen omgaan. Eventuele nieuwe relevante informatie uit het promotieonderzoek van Steinmetz kunnen zij hierbij betrekken.‘
