Muziek van Dick Kattenburg komt weer tot leven in korte film ‘De Blues van Kattenburg’

YouTube

Dick Kattenburg was een violist en componist van Joodse komaf wiens muziek na de Tweede Wereldoorlog in de vergetelheid raakte. In de korte film ‘De Blues van Kattenburg’ worden zijn muziekstukken nu weer tot leven gebracht. Op verzoek van de Leo Smit Stichting maakte cineast Adras Hammelberg deze film, die nu op Jonet.nl te zien is. Eigenlijk zou het Leo Smit Ensemble in aanloop naar 4 mei overal in Nederland optreden met stukken van onder meer de vermoorde Nederlands-Joodse componist Leo Smit. Door het coronavirus werden alle optredens afgelast en mede daarom is de film gemaakt. Verder is er de film ‘Missing Voices’ met muziek van vervolgde en vermoorde componisten.

Filmmuziek componeren
Musicus Kattenburg was twintig jaar oud toen de oorlog uitbrak. In de tijd daarvoor werd hij al gezien als een groot talent. Hij was violist en wilde niets liever dan componist voor filmmuziek worden. Met name de Amerikaanse filmmuziek sprak hem aan. Zodoende had hij de ambitie om naar de Verenigde Staten te verhuizen en daar succesvol te worden. Om dit te kunnen doen ging hij in de leer bij Leo Smit, ook een musicus van Joodse afkomst. In Nederland en daarbuiten gold Smit als een van de grootste componisten van zijn tijd. Hij was vermaard om zijn filmmuziek en wilde de talentvolle Kattenburg graag onderwijzen. Tijdens de bezetting werd het voor beiden echter steeds moeilijker om samen te komen, dus vonden de lessen per post plaats, ook toen Kattenburg in de onderduik zat. Hun verhaal is nu verwerkt in ‘De Blues van Kattenburg’, die hier te zien is:


Liefdesbrief
Kattenburg schreef een liefdesbrief aan een fluitiste Ima van Esso, waar hij verliefd op was. Dat deed hij niet in letters maar in noten. In ‘De Blues van Kattenburg’ vertelt fluitiste Eleonore Pameijer over een pakje dat ze per post kreeg met deze solate uit 1937. Ze belde Van Esso op, die zei dat het stuk voor haar was. Pameijer ging het opvoeren en sprak haar oudere collega een poos later opnieuw, die toen opbiechtte dat ze Kattenburg destijds niet zag staan. Vele jaren later heeft zijn liefdesbrief voor haar de plek toch een plek gekregen.

Sobibor
Tijdens de bezetting ging Kattenburg in de onderduik. Hij werd verraden en dook opnieuw onder. In deze periode bleef hij dus lessen volgen bij Smit, zij het op papier, en bleef hij ook muziek spelen en componeren. Soms ging de violist naar buiten om met bevriende collega’s stukken ter gehore te brengen. Het leven in de onderduik moet beklemmend zijn geweest voor de jonge Kattenburg, die af en toe naar buiten ging. Op een dag ging hij naar de bioscoop, waar hij tijdens een razzia werd opgepakt en afgevoerd naar Sobibor, waar hij werd vermoord. Leermeester Leo Smit door niet onder, maar moest verhuizen naar het Joodse getto in de Transvaalbuurt vanwaar hij en zijn vrouw werden gedeporteerd. Ze werden in het Oosten vermoord.

‘Je voelt je totaal nutteloos’
Vanwege ’75 jaar Vrijheid en 75 jaar Herdenken’ kreeg het Leo Smit Ensemble meer concertuitnodigingen dan ooit tevoren. De muziek van Leo Smit en vele andere vervolgde componisten zou te horen zijn op zo’n twintig podia door heel Nederland. Half maart werd het hele programma binnen twee dagen volledig afgelast wegens het coronavirus. ‘Voor ons musici brak een periode aan waarin we kampten met in volgorde: ongeloof, verdriet, opstandigheid en vervolgens lethargie. Het is moeilijk om met je instrument op topniveau aan de gang te blijven als er niemand meer naar je luistert. Je voelt je totaal nutteloos. Het gebrek aan communicatie met het publiek en het gebrek aan inkomsten veroorzaakte sombere gevoelens’, aldus Pameijer, die tevens artistiek leider van de Leo Smit Stichting is.

Cineast Hammelberg werd gevraagd de korte film over Kattenburg en Smit te maken. ‘Dat bracht een grote ommekeer teweeg’, aldus Pameijer en een bericht. ‘Het was overweldigend fijn om nu weer iets te  kunnen doen, om samen te repeteren en muziek te maken, dit alles uiteraard op gepaste afstand. Mijn muziekkamer werd gedeeltelijk leeggeruimd en diende als filmstudio, de slaapkamer werd opslagruimte en kleedkamer; de woonkamer was voor de catering, de Bechsteinvleugel werd gestemd’. Op zondag 26 april werd de film gedraaid. ‘Eerst de muziekstukken, daarna de gesproken teksten, vervolgens een doorloop van de hele voorstelling en tot slot wat stills van portretten en illustraties’. Afgelopen week werd de film gemonteerd en nu is hij te zien. ‘Als cadeautje!’ schrijft Pameijer. 

Fluitiste Eleonore Pameijer vertelt tijdens de opname van ‘De Blues van Kattenburg’

Missing Voices
Een andere film in het kader van vervolgde en vermoorde musici is ‘Missing Voices’. Deze film is gemaakt door de Frans-Roemeense pianist Dimitri Malignan. In de film komen de Palestijnse liederen van Kattenburg voor, die volgens kenners overtuigend worden gebracht. Musicoloog Albert van der Schoot noemt de korte film ‘een verrassing’. Hij schrijft: ‘Het zou een postume overwinning voor de nazi’s zijn, als de muziek van de Joodse componisten die in de oorlog om het leven werden gebracht nu niet meer gespeeld zou worden’.

Paul Hermann
Naast Kattenburg komt onder meer muziek van de Joodse componist Paul Hermann aan bod. Van der Schoot: ‘Van het oeuvre van Paul Hermann is weinig bewaard gebleven, maar de Pianosuite en een aantal liederen op tekst van Paul Valéry laten horen dat we hier met een bijzondere telg uit de school van Bartók en Kodály te maken hebben. Naast de Hongaarse komt vooral de Franse invloed in zijn werk krachtig naar voren, en dat laatste geldt voor veel van deze componisten. Zo klinkt Milhaud door in het Lento Mystiek van Daniel Belinfante, en Fauré in het Wiegenlied van Gideon Klein, gecomponeerd in Theresienstadt’. De Engelstalige film, waar Eleonore Pameijer eveneens aan meewerkte, is hier te zien:


Over de Leo Smit Stichting
In 1996 werd de Leo Smit Stichting opgericht om ervoor te zorgen dat vergeten muziekstukken van vervolgde en vermoorde Joodse componisten weer tot leven te wekken. Tevens is de stichting een kenniscentrum voor iedereen die meer wil weten over componisten die tijdens de Tweede Wereldoorlog vervolgd zijn. Daarom doet de Leo Smit Stichting onderzoek, spoort ze werken van deze componisten op, en publiceert ze deze samen met uitgevers en andere partners. Leven, werk en context van deze componisten worden zo toegankelijk gemaakt. De stichting onderhoudt op internationaal niveau contacten met personen en organisaties die zich met dezelfde materie bezig houden, en is zo ook kennismakelaar.

Categorie: | | |

Home » Nieuws » Muziek van Dick Kattenburg komt weer tot leven in korte film ‘De Blues van Kattenburg’