China: onverwachte onderdrukking Joden

Een jaar geleden leek het allemaal nog zo goed te gaan: een ambtenaar van het gemeentebestuur van Kaifeng sprak de hoop uit dat de naam die de stad heeft als ‘Klein Israël’ investeerders uit Israël en de Verenigde Staten naar de Chinese provincie Henan zou trekken. En de overgebleven leden van een ooit bloeiende Joodse gemeenschap meenden dat de Chinese regering tolerant genoeg was om – al was het niet de religie – toch minstens het Joodse culturele leven toe te staan. Er wonen nog zo’n vijfhonderd tot duizend nakomelingen van de ooit vijfduizend leden tellende Joodse gemeente in Kaifeng.

Maar zoals vaker in China liep het anders. Er komen inmiddels verontrustende berichten uit Kaifeng, ooit een belangrijke handelsstad aan de Zijderoute. Sinds een paar maanden mogen buitenlandse reisgezelschappen, in het bijzonder toeristen die geïnteresseerd zijn in Joodse cultuur, de stad niet meer bezoeken.

Minstens zo verontrustend zijn de berichten dat de historische mikwes (rituele baden) volgestort zijn met beton en dat de toegang tot de beroemde Joodse steles (pilaren) in het gemeentemuseum versperd is. Volgens nog niet bevestigde geruchten zouden ook verschillende Engelstalige bordjes die de resten van de Joodse wijk markeren verwijderd zijn.

Alija

Bovendien werd het enige Joodse onderwijscentrum van Sjavee Israël gesloten. Deze organisatie zoekt en onderhoudt contact met ‘vergeten’ Joodse gemeenschappen over de hele wereld en spant zich in om hen naar Israël te laten komen.

Maar het Israëlische opperrabbinaat erkent de nakomelingen van de gemeente in Kaifeng niet als Joden, omdat zij de Joodse vader als criterium voor het Joods zijn gebruiken. Dit in tegenstelling tot de traditionele matrilineaire (Joodse moeder) afstamming. Toch probeert Sjavee Israël al jaren om Alija (immigratie in Israël) mogelijk te maken voor deze groep.

Nog maar een jaar geleden zag alles er goed uit. In het voorjaar van 2015 berichtte de New York Times over een seder (rituele Pesachmaaltijd) in Kaifeng met buitenlandse gasten, leden van de Joodse gemeenschap en enkele lokale ambtenaren. Deze laatste benadrukten dat de Chinese regering zich ervan bewust is, dat de Joodse gemeenschap in Kaifeng uniek is en deze wil steunen. In de ogen van de overheid gaat het om een historische kwestie die niets met religie te maken heeft, zo vertelde de ambtenaar. Hij vertelde dat de overheid een Joods gemeenschapscentrum en een museum wil laten bouwen, met een synagoge, een bibliotheek, een crèche en een snackbar.

Dit alles is inmiddels van tafel. De grote vraag voor de betrokkenen en buitenlandse waarnemers is hoe het zover is gekomen. Waarom deze plotselinge ommezwaai? Waarom vindt de regering het nodig om de leden van de Joodse gemeenschap onder streng toezicht te stellen en hun contacten met buitenlanders te beperken?

Kritiek

Gezien het gebrek aan transparantie van de Chinese regering blijft het raden. Een mogelijke verklaring kan zijn de toenemende belangstelling van westerse media voor Joods Kaifeng. Het reisprogramma voor Joodse toeristen bevat al lang de steden Sjanghai en Harbin. De eerste was een veilig toevluchtsoord voor Joodse vluchtelingen uit nazi-Duitsland; Harbin had ooit de grootste Russisch-Joodse gemeenschap. Natuurlijk levert toerisme inkomsten op, maar ook het risico dat er steeds meer kritische vragen worden gesteld. De Chinese regering is niet blij met buitenlandse kritiek op zijn beleid ten aanzien van religie en beschouwt deze als inmenging in binnenlandse aangelegenheden.

Een recent geval van een Chinese vrouw van Joodse afkomst die in de Verenigde Staten asiel aanvroeg op grond van religieuze vervolging. Dit viel niet goed in Bejing. De Chinese regering houdt vol dat voor iedereen vrijheid van godsdienst bestaat. Ook voor Joden, al is het Jodendom niet één van de vijf officieel erkende godsdiensten in dat land.

Machtsstrijd

Het is ook heel goed mogelijk dat het een uiting is van de immer aanwezige machtsstrijd binnen de Chinese Communistische Partij. In dit geval tussen een groep die meer openheid naar het buitenland voorstaat en een andere die China juist meer wil afsluiten. Dat is niets nieuws in China, maar dit keer wordt de strijd uitgevochten over de hoofden van de Joden in Kaifeng. De isolationistische hardliners beschouwen de Joden in Kaifeng allang als ‘gewone’ Han-Chinezen. Zij worden daarin gesteund door Israël. De eerste Israëlische ambassadeur in China, Zev Soeffot, zei al in 1992 dat hij de Joden van Kaifeng niet als Joden beschouwde.

Ondanks al deze tegenslagen willen de afstammelingen van de Joden van Kaifeng toch zelf, of hoogstens met de hulp van de organisatie Sjavee Israël, de vraag van hun identiteit beantwoorden.