Ophef over nieuwe insteek Verzetsmuseum, dat Jodenjagers en SS’ers in de kijker zet

In en buiten Joods Nederland is onrust ontstaan over de nieuwe vaste expositie van het Verzetsmuseum in Amsterdam. Daarin wordt het traditionele beeld van ‘goede’ en ‘foute’ Nederlanders in de Tweede Wereldoorlog losgelaten, en is ook aandacht voor mensen die Joden verraadden, vermoordden of richting de gaskamers brachten. Volgens de directie van het museum is er geen plaats meer voor het woord ‘verzetsheld’ en moet er voor een andere opzet worden gekozen. Sjoa-overlevende Salo Muller en anderen tekenen protest aan.

Jodenjagers
In de nieuwe vaste tentoonstelling van het Verzetsmuseum worden honderd personen getoond. Naast figuren als Hannie Schaft en de Engelandvaarders, zijn het bijvoorbeeld ook Jodenjagers als Wim Henneicke (die met zijn ‘Colonne’ honderden Joden de dood in joeg) en SS’er Gerard Mooyman, die aan het Oostfront vocht en dertien Sovjettanks zou hebben vernietigd. Daarnaast staan er ook verhalen van andere foute Nederlanders centraal. De tentoonstelling, die vooral ook op jongeren gericht is, zeer interactief is en de hoofdfiguren daardoor laat ‘leven’, wordt vandaag geopend door prinses Margriet.

‘Verzetsmensen’
Tegelijkertijd heeft het museum de term ‘verzetshelden’ in de ban gedaan en vervangen door ‘verzetsmensen’. Directeur Liesbeth van der Horst vindt de traditionele indeling tussen ‘goed en fout’ in de oorlog achterhaald. “We brengen nieuwe perspectieven en we leggen nieuwe accenten,” zei de eerder tegen de NOS. “Juist door de andere keuzes die werden gemaakt te tonen, laat je zien dat het verzet niet makkelijk was, en een moedige keuze. Het was gewoon niet zo dat mensen óf slachtoffer waren, óf collaborateur, óf omstander. In de praktijk liep dat door elkaar heen. We hebben er bewust voor gekozen dat naar voren te brengen.” Volgens haar is het educatiever om beide kanten te laten zien.

Dolksteek
Sjoa-overlevende Salo Muller – bekend van zijn strijd tegen spoorbedrijf NS – is geschokt, zo schrijft hij op Facebook. ‘Een held is IEMAND DIE DOOR MOED UITBLINKT (van Dale). In de Tweede Wereldoorlog zijn er mensen geweest die met gevaar voor eigen leven anderen mensen het leven hebben gered. Of daden van verzet hebben gepleegd, waarvan zij wisten als ze werden gepakt, de doodstraf zou volgen’, schrijf Muller. ‘Velen hebben helaas met hun acties de oorlog niet overleefd. Ze zijn verraden, opgepakt, gemarteld, naar een concentratiekamp gestuurd en ondanks al deze verschrikkingen gingen velen door met hun acties. HET WAREN ECHTE HELDEN. Niet volgens mevrouw van der Horst. Helden bestaan niet! Ik ga er geen woorden meer aan vuil maken. Maar ik ben geschokt door deze actie van de directeur van het Verzetsmuseum. Hoe bedenk je zoiets. Een dolksteek voor al de moedige mensen die in de oorlog een daad van verzet hebben gepleegd. Schandalig’.

Tuttebol
In actief Joods Nederland is de post van Muller inmiddels viraal gegaan. Vrijwel iedereen is het met Muller eens en spreekt schande van de gang van zaken in het Verzetsmuseum. ‘Die dame moet zich kapot schamen. Wie bepaalt er wie een geld was??? Toch niet zo’n hoogopgeleide geitenwollen Grachtengordel tuttebol. Zij zo zeker geen geld zijn geweest… een laffe held op sokken waarschijnlijk. De Woke cultuur van hoogopgeleideen linkse/BDS/BLM adepten is steeds bepalender in oa ons land… bah abject die nep intellectuelen’, schrijft Jack Justus. Anderen zijn eveneens verontwaardigd en noemen de museumdirectie mesjokke en prijze Muller voor zijn moed.

Op Twitter uiten Joodse prominenten zich eveneens. Journalist Frits Barend neemt het op voor Muller en schrijft: ‘In antwoord op #Verzetsmuseum: bij start @heldenmagazine is me naar mijn #helden gevraagd. Zonder aarzeling zei ik ‘Us Heit en mem’ die met gevaar voor eigen leven mijn ouders en broer onderduik verschaften. Zij vonden hun gedrag ‘menselijk’ ik heldhaftig, dus #HELDEN’. Stadsdeelvoorzitter Bart Vink (D66) van het Amsterdamse stadsdeel Zuid roerde zich ook.

Niet altijd moedig
Muller krijgt buiten Facebook bijval uit niet-Joodse hoek. Parool-columnist Theodor Holman zet vraagtekens bij de nieuwe opzet van het museum. Hij slaat vooral aan op het feit dat de term ‘verzetshelden’ door de directie is geschrapt en vervangen door ‘verzetsmensen’. ‘Reden’, schrijft Holman, ‘de helden waren soms geen echte helden. Thuis sloegen ze hun kinderen of waren ze alcoholist. Tja… Ik blijf verzetshelden verzetshelden noemen’. Hij gaat verder: ‘Inderdaad, Verzetsmuseum, niemand is continu een held. Maar dat sommigen in de oorlog in het verzet heldendaden verrichtten, maakt ze verzetshelden, wat niet meer is dan een eretitel voor bewezen diensten. Mensen zijn niet altijd moedig. Dat kan ook niet. Ze hebben niet altijd de juiste denkbeelden’.

Helden bestaan
In Radio 1-programma Dit Is De Dag kwam geschiedkundige Wim Berkelaar aan het woord. Ook hij is het oneens met de nieuwe keuze van het Verzetsmuseum. “Ik denk wel dat helden bestaan. Nogmaals, zonder dat het heiligen zijn, ze kunnen fouten maken, maar we mogen echt naar sommige kijken en zeggen: dit is echt heldhaftig en dat heeft met morele instinct en moed te maken die ons misschien zou ontberen of tot voorbeeld kan stellen,” aldus Berkelaar, die eerder het boek ‘De schaduw van de bevrijders. Geallieerde oorlogsmisdaden tijdens de Tweede Wereldoorlog’ schreef.

Infantiele kleuters
Op Twitter wordt vooral directeur Van der Horst bekritiseerd. ‘Het waren ook helden. Wat een ongelofelijk dom mens dit. Te schandalig voor woorden. Echt te erg dat zo iemand directeur van het verzetsmuseum mag zijn. Meteen ontslaan deze vrouw’, twittert Nicole Cijs. ‘En die dame volgt weer iemand op die directeur van Museum Gouda is geworden. #banencarrousel’, schreef oud NCTV-chef Paul Abels. Gebruiker @ShelterFromThe Sky schrijft: ‘Alsof wij infantiele kleuters zijn die al 80 jaar denken dat er geen nuances bestaan. Wat springen ze toch woest door open deuren heen….’

Meer daders in beeld
In een interview met het Historisch Nieuwsblad verklaart Van der Horst haar nader. “‘We brengen daders meer in beeld,” zegt ze. “In de oude opstelling zaten ze ook al, maar nu kruipen we ook in de huid van deze mensen. We introduceren ‘duo-verhalen’ die dezelfde gebeurtenis vanuit twee perspectieven belichten. Bijvoorbeeld het perspectief van verzetsvrouw Hannie Schaft tegenover dat van Emil Rühl, de SD-agent die haar heeft verhoord na haar arrestatie.” Over de kritiek en ophef zegt Van der Horst: “Sommige mensen vinden dat wij als Verzetsmuseum niet de kant van de daders mogen laten zien. Nou ja, we doen het wel. En ik heb het gevoel dat ik dat kan verdedigen.”

Lees ook:
Kohnstamm nieuwe voorzitter Verzetsmuseum
Jacob Kohnstamm is per 1 januari 2018 de nieuwe bestuursvoorzitter van het Verzetsmuseum Amsterdam. Kohnstamm is de opvolger van emeritus hoogleraar en oud-directeur van het NIOD Hans Blom, die deze functie sinds 1 januari 2010 vervulde. Blom was de opvolger van Eberhard van der Laan, die deze functie bekleedde van januari 2000 tot zijn ministerschap in november 2008.