Paus herdenkt Litouwse slachtoffers Sjoa
Paus Franciscus heeft in Kaunas de ruim 210.000 Litouwse Joden herdacht die vermoord werden tijdens de Sjoa. Ook waarschuwde de kerkleider voor het hedendaagse antisemitisme. Hij sprak ruim 100.000 Litouwers toe die in het Sankatos Park stonden. De paus brengt een meerdaags bezoek aan de Baltische staten. Hij begon zondag aan zijn tweede dag van deze trip in Kaunas, de tweede stad van Litouwen, waar naar schatting drieduizend Joden uit een gemeenschap van 37.000 overleefden tijdens de nazi-bezetting van 1941 tot 1944. Verder stond Franciscus stil bij de vele Litouwers die door de Russen in de goelags zijn gemarteld en vermoord. Litouwen kent nog veel verborgen plekken waar Joden werden vermoord.
“Oudere generaties dragen nog steeds de littekens van de periode van de bezetting. Ze hebben nog steeds angst om hen die zijn gedeporteerd en de onzekerheid over degenen die nooit zijn teruggekeerd. We voelen nog steeds schaamte voor degenen die informanten en verraders waren,” aldus Francis tegen de menigte. “Kaunas weet dit. Litouwen als geheel kan er getuigenis van geven. Nog steeds is men hier huiverig bij de vermelding van Siberië, of de getto’s van onder meer Vilnius en Kaunas.” Hij veroordeelde personen die in het publieke debat verklaren dat het vroeger beter was. Zij verzuimen om de taken van het heden aan te pakken, aldus de paus. Hiermee verwees hij duidelijk naar het historische revisionisme dat delen van Midden- en Oost-Europa – waaronder Polen – teistert, wanneer het gaat over misdaden uit de oorlogstijd.
Franciscus stond erbij stil dat het zondag de 75ste gedenkdag was van de vernietiging van het getto in Vilnius. De stad die eeuwenlang Vilna heette en ook wel ‘het Jeruzalem van het noorden’ werd genoemd vanwege het belang ervan voor het Joodse denken, en de politiek. Elk jaar wordt op 23 september herdacht door de namen van Joden op te lezen die zijn omgekomen door de nazi’s of Litouwse collaborateurs, of die werden gedeporteerd naar de concentratiekampen. De paus waarschuwde voor de verleiding ‘die in elk menselijk hart kan zitten ‘om superieur of dominant te willen zijn ten opzichte van anderen’. En hij bad voor het onderscheidend vermogen van mensen ‘om op tijd nieuwe zaden van die verderfelijke houding te ontdekken’. Hij zei ook later op de dag te zullen bidden bij een plaquette in het getto zelf. Hij riep op tot ‘dialoog en de gedeelde toewijding voor gerechtigheid en vrede’.
De paus reist deze week naar Estland, Letland en Litouwen om hun honderdjarige onafhankelijkheidsjubileum te markeren en om het geloof in de Baltische staten te stimuleren. Deze landen hebben tussen 1940 en 1990 een tijd van religieuze repressie en door de staat gesponsord atheïsme achter de rug. Litouwen is voor tachtig procent katholiek. In Letland en Estland wonen meer Lutheranen en Russisch-orthodoxen. In alle drie de landen woont nog een handjevol Joden. De Baltische staten werden in 1918 voor het eerst onafhankelijk, maar werden in 1940 bij de Sovjet-Unie gevoegd na een geheime afspraak met nazi-Duitsland. Met uitzondering van de nazi-bezetting van 1941 tot 1944, bleven deze landen een deel van de Sovjet-Unie. In 1990 werden ze weer onafhankelijk en sinds 2004 zijn ze lid van de Europese Unie.
Franciscus is niet de enige buitenlandse bezoeker die de Baltische staten dit jaar aandoet. Eerder ging koning Willem-Alexander er al op staatsbezoek en bracht de Israëlische premier Benjamin Netanyahu een bezoek aan Vilnius, Riga en Tallinn.
