Ruben Troostwijk (NIHS): ‘Digitaal religieus samenkomen is voor ons een blijvertje’

Ruben Troostwijk is voorzitter van de Nederlands-Israëlitische Hoofdsynagoge (NIHS), tegenwoordig ook wel de Joodse Gemeente Amsterdam genoemd. Het kerkgenootschap heeft een bijzondere tijd achter de rug. Door de coronacrisis konden veel reguliere activiteiten niet doorgaan en ging de NIHS over op de hulp- en actiestand. Er werd een corona-kernteam opgericht en nieuwe activiteiten werden ontplooid, waaronder veel op Zoom. Dat laatste is ‘een blijvertje’. Ook waren er hobbels te nemen over het nieuwe protocol voor sjoelbezoek. Troostwijk: “Als je afspraken maakt met elkaar, dan moet je die gewoon nakomen.”

Hoe ben jij overvallen door corona en hoe hebben jullie gereageerd?

“Eigenlijk misschien een beetje hetzelfde als de rest. Je hebt zelf weinig invloed op het veranderen van de situatie van de pandemie. Je kunt alleen het leven van je gezin en de bestuurstaken die je hebt aanpassen aan de omstandigheden. Dat heb ik gedaan op elk vlak, zowel privé als werk als bij de Joodse gemeente.”

Waar was je toen duidelijk werd dat sjoels niet meer open konden?

“Het was niet een heel erg abrupt iets. Binnen de NIHS was al een discussie gaande, ook met sjoels en het rabbinaat, wat er moest gebeuren. Pas toen Rutte de echte lockdown aankondigde heeft het rabbinaat besloten dat de sjoels dicht moesten blijven. Dat is nogal wat. Het bidden met tien mannen is belangrijk, ook omdat er veel mensen zijn die dat gewoon hun hele leven dagelijks doen. In dit geval hebben de rabbijnen gezegd dat thuis bidden in je eentje net zoveel waard is als met tien man.”

Pesach kwam vrij kort nadat de coronacrisis was uitgebroken. Problematisch?

“Pesach heeft allerlei implicaties gehad. Mensen die normaal weg zijn, waren nu thuis. Je hebt allerlei kasjroet-implicaties die moeten gebeuren. Normaal gesproken gaan mensen ook naar familie en vrienden toe voor Pesach, maar nu viel het feest op het hoogtepunt van de pandemie. Daar heb ik veel tijd in gestoken. Iedereen moest gewoon Pesach kunnen vieren, zij het alleen, maar dan wel met het gevoel niet alleen te staan.”

Hoe heb je Pesach doorgebracht?

“We hebben het thuis met zijn vieren gedaan. Dat was anders dan anders, want normaal gesproken doen we het op de eerste avond met familie, vrienden en verre familie. Ook gold dat voor de tweede dag, want die vieren we het met drie andere families samen. Dat ging dit keer ook niet door en ook dat was een gemis. Ik vond het fijn om de warmte van mijn gezin te hebben, maar Pesach is toch wel een van de hoogtepunten van het Joodse jaar. Het is wat discussie met elkaar, wat zingen en wat samen eten. Het varieert elk jaar, maar in dat opzicht was het dit jaar wel heel erg anders”

Jullie hebben een Pesach-hulpactie opgezet. Hoe verliep dat?

“We hebben samen met de LJG en de PIG achthonderd seder-schotels en 1.500 maaltijden uit gedeeld in Amsterdam en omgeving. Het was heel bijzonder om zo samen in minder dan twee weken tijd zo een actie succesvol op te zetten. Goot deel van de kosten is gedragen door Maror en de cateraars hebben een fantastische prestatie geleverd. Zo hebben mensen die normaal ergens aanschuiven voor de Seder een seder-schotel, een maaltijd en een hagadah gekregen. Hoe gek het ook klinkt, dit was wel het hoogtepunt van wat we voor elkaar hebben gekregen in de coronatijd.”

Net als bij andere kerkgenootschappen was samenkomen in sjoel geen optie. Jullie hebben net als anderen Zoom-activiteiten georganiseerd. Waarmee onderscheiden jullie je van de rest?

“De NIHS heeft negen sjoels. Er ligt veel autonomie bij de sjoels zelf. Iedereen die bij de sjoel is aangesloten mag er letterlijk zijn. Na het dichtgaan van de synagogen kwam er veel verantwoordelijkheid te liggen bij ons als organisatie. Het eerste waar we mee zijn begonnen, dat zijn de dagelijkse sijoeriem via Zoom. En er kwam iedere vrijdagavond een Kabalat sjabbat vanaf Zoom. We hebben iedere vrijdag andere gasten gehad, waaronder Lodewijk Asscher, voormalig Israëlisch opperrabbijn Mei Lau, en Marcel Levi. Het idee van Zoom is dat je elkaar kunt zien. Daar ging het ons met name om, contact maken met elkaar. Zoom was de eerste actie om mensen weer met elkaar in contact te brengen, en dat is ontzettend gewaardeerd. Het heeft ook een soort gemeenschapsgevoel gebracht. Digitaal religieus samenkomen is een blijvertje.”

Jullie hebben ook rond 4 en 5 mei iets bijzonders gedaan. Wat dan?

“Op 9 mei 1945 heeft er een eerste sjoeldienst plaatsgevonden in de Snoge met een indrukwekkend droosje van toenmalig opperrabbijn Justus Tal. Samen met de PIG wilden we dit jaar hetzelfde doen. Maar door de coronatijd kon dat niet, dus hebben we de hele dienst opgenomen en op 9 mei uitgezonden via Zoom. De oorspronkelijek drasja van opperrabbijn Tal is uitgesproken door opperrabbijn Evers. Op die avond zijn we door onze Zoom-account geknald, omdat er meer dan vijfhonderd mensen wilden meekijken. Ik had niet verwacht dat er zoveel mensen zouden inloggen. Wel waren er tekenen, want ook bij Kabalat sjabbat waren er soms meer dan 250 logins. Er zijn ook dingen ontstaan die waarschijnlijk blijvend zijn, zoals dagelijks contact via Zoom.”

De NIHS is in de afgelopen maanden erg actief geweest en heeft veel mensen bereikt. Blijkbaar was de coronacrisis nodig om eens ‘out of the box’ te denken, niet?

“Dat klopt zeker. We hebben digitaal religieus contact ontdekt. Je hoeft dus niet altijd samen te zijn op één locatie. Kijk, het elkaar kunnen omhelzen en vasthouden blijft natuurlijk het meest warme, maar toch geeft het digitaal samenzijn een band. Heel vaak ontstaan er via Zoom gesprekken tussen mensen. Het is een erg leuke dynamiek. Door corona zien we opeens allerlei mogelijkheden die we niet hadden gezien als we in de oude situatie waren gebleven.”

Met name rond begrafenissen waren er uitdagingen. Kun je uitleggen waarom?

“Met begrafenissen mocht er maar een handjevol mensen aanwezig zijn. Na een poosje ging dat aantal maximaal dertig mensen. De samenwerking met het Joods Begrafenis Wezen (JBW) is goed verlopen. Het was een vreemde situatie. Sommige mensen stierven ook aan corona. Het hele rouwen, sjiwe zitten, elkaar ontmoeten om te kunnen verwerken, dat viel voor de mensen helemaal weg. We hebben alles toch met zoveel mogelijk personen goed kunnen doen verlopen. Ik heb meegemaakt dat mensen niet in de aula Ter Kleef mochten zijn en dat de gebeden buiten werden opgezegd. Ouderen bleven dan vaak in de auto zitten. Het was een soort drive in, maar het werkte gelukkig wel. Nu de coronamaatregelen wat meer worden losgelaten, denken mensen erover na een grote bijeenkomst te organiseren als over een aantal maanden de steen wordt geplaatst.”

In mei zou er binnen orthodox-Joods Nederland onenigheid zijn ontstaan over de richtlijnen voor sjoelbezoek. Wat is er gebeurd?

“De NIHS had een commissie samengesteld met deskundigen, waaronder artsen en virologen, om samen te werken met het rabbinaat. Die heeft de hele tijd de situatie gemonitord. Met het NIK is toen afgesproken dat ze mee zouden gaan in dit advies, zodat zij die informatie konden delen met hun kehillot in de rest van het land. Dat is toen gemeld in de PC [Permanente Commissie, het dagelijks bestuur van het NIK, red.], waarna voorzitter Joop Elzas en opperrabbijn Binyomin Jacobs hun eigen weg zijn gegaan met het inwinnen van advies van deskundigen. Maar dat was niet afgesproken! Ik was onaangenaam verrast, omdat dat ertoe leidde dat ze allerlei overhaaste zaken zijn gaan doen. Als je, zeker waar het om de gezondheid van al onze leden gaat, afspraken maakt en die vervolgens niet nakomt, dan is dat erg pijnlijk en behoorlijk onnodig. Ze hadden goed gebruik kunnen maken van ons eigen Outbreak Management Team, maar dat hebben ze dus niet gedaan en dat heb ik als heel onprettig ervaren.”

Maar dat is toch niet erg als het uiteindelijk toch goed komt?

“Dat is zo, maar als je afspraken maakt met elkaar, dan moet je die gewoon nakomen. We hebben het uitgesproken en daarmee is het uit de wereld. Berichtgeving over dit soort zaken lijkt altijd erger dan het is. Kijk, wij als bestuurders doen dit vrijwillig, soms ontstaat er onder tijdsdruk weleens een situatie die door een van de partijenen als onprettig wordt ervaren. Maar de oplossing is vaak een goed gesprek achteraf en dan kan je gewoon weer met elkaar verder voor hetzelfde doel. Zoals ook in dit geval.”

Waarom was er geen gemeenschappelijke verklaring mogelijk van NIHS, NIK en PIG?

“Het openen van de sjoels en de corona-commissie worden allemaal samen ingevuld met de PIG. Omdat we die commissie hadden opgetuigd, hebben we aan anderen aangeboden om zich bij ons aan te sluiten. Daar komt bij dat de grootste concentratie van Joods-religieuze activiteiten zich in Amsterdam afspeelt. De rest van het land kan gebruik maken van zaken die in Amsterdam worden voorbereid, onder meer omdat hier vaak professionele staf aanwezig is die tijd heeft om zaken voor te bereiden waar dat buiten Amsterdam vaak minder makkelijk kan. We werken als resorten en kehilot onder het NIK prettig samen.”

Maar hoezo bleef die gezamenlijke verklaring dan uit?

“Dat kwam omdat opperrabbijn Jacobs heel snel zijn zienswijze heeft gestuurd aan zijn sjoels en wij eerst wilden overleggen met onze sjoels. We wilden hun mening en die ook kunnen verwerken in ons advies aan alle synagogen. Vandaar.”

De sjoels gaan zo langzamerhand weer open. Hoe pakken jullie dat in de praktijk aan?

“We volgen natuurlijk de richtlijnen van de overheid. Los daarvan hebben we allerlei protocollen opgesteld voor handelen in sjoel. Als je wordt opgeroepen voor de Tora, dan blijf je op je plek staan, bijvoorbeeld. Iedereen moet ook 1,5 meter afstand houden. Langzaam zie je de sjoels open gaan. Bij de synagogen die nog niet helemaal open zijn, worden er tuindiensten gehouden. Kijk naar mijn eigen sjoel, de Obrechtsjoel. Die is nog niet open en leden stellen daarom hun tuin open voor vrijdagavonddiensten. Verder is er de ventilatie. Sommige sjoels hebben de mogelijkheid om alles goed open te zetten en bij andere worden ventilatieschachten gemaakt. Natuurlijk houden we altijd rekening met de veiligheid. Dat doen we samen met Bij Leven en Welzijn.”

Hoe bereiden jullie je voor op de Hoge feestdagen?

“Momenteel kijken we daar naar. Op Rosj Hasjanna en Jom Kippoer zitten de sjoels echt helemaal vol, omdat dat dagen zijn waarop sommige mensen alleen komen. Er zitten dan honderden mensen in sjoel en dat kan nu niet, want vanwege 1,5 meter past het niet. Toch willen iedereen de moeite geven om naar de synagoge te komen. Daarom onderzoeken we nu of we tenten kunnen neerzetten of naar grotere locaties kunnen uitwijken. Misschien wordt het in de RAI of in een hotel met veel grote ruimtes. Aan de andere kant, kun je een tent goed ventileren. Je hebt verder altijd mensen nodig die een dienst leiden, dus moeten we die ook regelen.”

Wanneer zijn jullie er uit?

“Dat duurt nog wel even. We moeten overleggen met de gemeente Amsterdam en de sjoelbesturen, en daar zijn we nog wel even mee bezig. Alles kan digitaal, dus gelukkig hoef ik mijn vakantie naar Spanje niet af te zeggen.”

Lees ook:
Seider-actie van LJG, NIHS en PIG is groot succes
Drie Joodse kerkgenootschappen in Amsterdam hebben samen een Seider-actie opgezet voor mensen die alleen zijn. Het project is uniek, benadrukt voorzitter Ruben Troostwijk van de NIHS Amsterdam. “We hebben het project helaas stopgezet, want we zijn helemaal uitverkocht. Mensen kunnen zich dus niet meer aanmelden.”