Unieke tentoonstelling over ‘kogel-Holocaust’

In Berlijn, met zijn beladen geschiedenis, is eind september een tentoonstelling geopend over de ‘kogel-Holocaust’: de massale executies van Joden en andere minderheden na de Duitse invasie van de toenmalige Sovjet Unie in juni 1941. Het is de eerste tentoonstelling in Duitsland die zich uitsluitend bezighoudt met de executie van meer dan twee miljoen mensen, wier lichamen in – vaak onder dwang door hen zelf gegraven – massagraven werden achtergelaten.

Deze ‘kogel-Holocaust’ is zeer bekend onder de inwoners van de voormalige Sovjet Unie, in het bijzonder de Oekraïne, Wit-Rusland, de Baltische staten en grote delen van het westen van Rusland. De oudste mensen in die streken herinneren zich de moorden nog heel goed; mensen van middelbare leeftijd zijn opgegroeid met documentaires en oorlogsfilms uit de Sovjet Unie; en jongeren kennen de moderne monumenten en informatiecentra.

Maar in Duitsland zijn de massale executies minder bekend dan de gaskamers en de verschrikkingen van Auschwitz, Treblinka en andere gruweloorden in het door de nazi’s bezette Polen.

Tijdens de opening van de tentoonstelling spreekt minister van Buitenlandse Zaken van Duitsland, Frank-Walter Steinmeier, over het heden en verleden van de betreffende gebieden. Hij vertelt dat hij afgelopen jaar negen plaatsen in de Oekraïne en omgeving heeft bezocht, die samen meer dan 180.000 inwoners verloren tijdens de nazi-invasie. Deze tentoonstelling, aldus Steinmeier, brengt het verleden van deze ‘gewonde landschappen’ van de ‘vergeten Holocaust’ aan het licht. Hij benadrukte dat deze geschiedenis niet alleen die van Oost-Europa is, maar ook die van Duitsland.

“Zonder bewustzijn van die lagen onder het landschap kunnen wij Duitsers geen recht doen, hoe eerlijk wij ook proberen de regio te begrijpen en de rol die wij daar spelen,” zei Steinmeier. “Wij Duitsers kennen de verhalen en de littekens veel minder goed dan we denken.”

De nieuwe tentoonstelling is ondergebracht bij de Topografie van Verschrikking, een permanente tentoonstelling die de opkomst, heerschappij en ondergang van de nazi’s documenteert. Hij is zeer toepasselijk ondergebracht in het voormalige hoofdkwartier van de Gestapo in Berlijn.

De tentoonstelling ‘Massale executies: de Holocaust van de Baltische Zee tot aan de Zwarte Zee 1941-1944’ is opgezet in samenwerking met de stichting, die het initiatief nam voor het dichtbij gelegen ‘Monument voor de Vermoorde Joden van Europa’.

Andreas Nachama, directeur van de Topografie van de Verschrikkingen, zei bij de opening dat de tentoonstelling een ‘treurige relevantie’ heeft, waarmee hij verwees naar de huidige opkomst van rechts populisme.

Uit reacties van bezoekers blijkt dat de tentoonstelling diepe indruk maakt en dat dit aspect van de nazi-terreur inderdaad weinig bekend is bij Duitsers. Onderwijs over de Sjoa en de Duitse schuld zijn een vast onderdeel van het curriculum op scholen in Duitsland. Studenten bezoeken voormalige concentratiekampen of monumenten voor kleinere kampen. Als het binnen de mogelijkheden ligt, bezoeken leerlingen Israël. Overlevenden van de Sjoa zijn eregasten op Duitse scholen.