Verkiezingen in Israël gaan over Netanyahu, doorregeren of naar de rechtbank?

Israël gaat voor de tweede keer in een half jaar naar de stembus. Bij deze extra verkiezingen staat het lot van premier Benjamin Netanyahu op het spel. Na de parlementsverkiezingen van april en de mislukte formatie die daarop volgde, hoopt hij nu te winnen om premier te blijven en een rechtsgang te ontlopen. In de laatste peilingen van de krant Haaretz gaan Netanyahu en zijn grootste rivaal Benny Gantz (van de partijcombinatie Blauw-Wit) beiden aan kop. De campagne was volgens kenners inhoudelijk niet interessant en bestond vooral uit met modder gooien. Toch belooft het een spannende verkiezingsavond te worden.

Rechts paaien
Net als bij de verkiezingen van 9 april neemt Netanyahu het op tegen oud-generaal Benny Gantz, die samen met Yair Lapid (Yesh Atid) de partij Blauw-Wit vormde. Hoewel deze combinatie een middenpartij is, schilderde Netanyahu die tijdens de campagne voor deze verkiezingen af als ‘links’. Om te kunnen winnen heeft hij er alles aan gedaan om rechtse kiezers aan zich te binden. Zo beloofde hij de annexatie van de Jordaanvallei (een strategisch belangrijk deel van de West Bank) in de hoop dat kolonisten en ultra-rechtse stemmers zijn kant op zullen komen. Volgens critici heeft hij al dertien jaar de tijd gehad om tot annexatie over te gaan, maar deinsde hij daar voor terug. Zij zien het als een electorale stunt om rechtse kiezers te paaien.

Spanje achterna?
Stunt of niet, uit de peilingen blijkt dat Netanyahu nog steeds goed scoort. Toch lijkt het er ook op dat hij geen electorale doorbraak kan forceren tegenover Blauw-Wit. In de laatste peiling van de krant Haaretz behalen beiden elk 32 zetels van het 120 zetels tellende parlement, de Knesset. Mogelijk komt dit omdat de vorige verkiezingen nog vers zijn en veel kiezers niet echt van mening veranderd zijn. Als de peilingen uitkomen, dan lijkt de politieke impasse van na april te kunnen voortduren. Eerder was zo’n fenomeen te zien in Spanje, waar ook verkiezingen werden georganiseerd na een mislukte formatie en waar de kiezers bij hun oude keuze bleven, waardoor de impasse bleef bestaan.

Karwei afmaken
Voor Netanyahu staat er niettemin veel op het spel. Hij hoopt opnieuw premier te kunnen worden zodat hij het Openbaar Ministerie op afstand kan houden. Momenteel hangen hem drie strafzaken tegen het hoofd die allemaal te maken hebben met corruptie en belangenverstrengeling. Als hij premier blijft, kan hij niet zomaar worden vervolgd en zal hij strafvervolging kunnen ontlopen. Het geeft hem ook de mogelijkheid om zijn karwei af te maken. Daartoe behoort het vinden van zijn eigen oplossing voor het conflict met de Palestijnen.

Formatie
De vraag is of Netanyahu premier kan blijven als hij de verkiezingen opnieuw nipt wint. Net als in Nederland zijn niet de verkiezingen maar de formatie bepalend over welke regering er komt. De formatie van afgelopen voorjaar liep vast op onenigheid tussen de kleinere beoogde regeringspartners. Aan de ene kant zijn er de orthodox-religieuze partijen en aan de andere kant is er het seculiere Israël Ons Huis (Yisrael Beitenu) van oud-minister Avigdor Lieberman. Die laatste wilde geen extra consessies doen aan de orthodoxen en vind dat zij al genoeg privileges hebben.

Lieberman kingmaker
Door het formatieconflict met Netanyahu kon Lieberman zich in de daaropvolgende maanden opwerpen als de kampioen van de seculieren. Daar waar seculier en links in Israël traditioneel samengaan is er nu ook een serieus alternatief voor strikt seculiere mensen die aan de linkerkant of in het midden zitten. Daarmee is Yisrael Beitenu meer naar het midden opgeschoven en kan Lieberman straks bij de formatie een sleutelrol innemen. Aangezien hij niet meer de natuurlijke partner van Netanyahu is, zal die laatste met andere rechtse en religieuze partijen een meerderheid van 61 zetels moeten vormen; iets wat onwaarschijnlijk lijkt.

Arabieren
De campagne was volgens commentatoren weinig inhoudelijk en bestond vooral uit het zwart maken van elkaar. Niet alleen probeerde Netanyahu te stunten door de annexatie van de Jordaanvallei aan te kondigen, maar ook waarschuwde hij geregeld voor de komst van de Arabische partijen in een nieuwe regering met Blauw-Wit. Dat zou kunnen, omdat de Arabische voorman Ayman Odeh stelde dat hij een centrum-linkse regering van Gantz zou kunnen steunen. Volgens de partijen wordt de gezamenlijke lijst van Arabische partijen de derde politieke kracht van het land. Logisch, aangezien de Arabieren twintig procent van het electoraat uitmaken.

Onzekere afloop
Tijdens de campagne heeft Lieberman in het midden gelaten of hij Netanyahu of Gantz aan een meerderheid zal helpen. Tenzij er vanavond een duidelijke winnaar uit de bus rolt, zullen alle ogen na vandaag gericht zijn op Lieberman. Als hij een coalitie aangaat met Blauw-Wit, zal hij de Arabische partijen op de koop toe moeten nemen. Dat is iets wat mogelijk moeilijk zal gaan. Lieberman ziet de Arabische Israëliërs namelijk als een vijfde colonne. Een gang naar Netanyahu lijkt daarom niet uitgesloten. Maar aangezien de premier ook de orthodox-Joodse partijen in een nieuwe regering wil opnemen en gunstig moet stemmen, lijkt het erop dat de afloop van een nieuwe formatie onzeker zal zijn.

Lees ook:
Netanyahu is de langstzittende premier Israël, wie is deze ‘overlever’?
Benjamin Netanyahu heeft er meer dan dertien dienstjaren op zitten. In 1996 trad hij voor het eerst als minister-president aan. Nadat zijn eerste kabinet in 1999 sneuvelde duurde het tien jaar voordat hij opnieuw premier werd. Sindsdien heeft hij die functie uitgeoefend. Netanyahu is momenteel verwikkeld in corruptieschandalen. Lees hier een achtergrondverhaal over het leven en de politieke carriere van de langst zittende premier van Israël.