VU schrapt omstreden boek voor studenten theologie
Een omstreden boek over Joden en het Jodendom is geschrapt van de leeslijst van een vak voor de studie theologie aan de Vrije Universiteit en Protestantse Theologische Universiteit. In het werk verwoordt theoloog Bram van de Beek een visie op Joden die volgens veel critici vroeger antisemitisme tot gevolg heeft gehad, aldus dagblad Trouw.
Messias
Twee jaar lang ageerde universitair hoofddocent Joodse studies Lieve Teugels tegen het boek. Het gaat om ‘De kring rond de Messias’ van de orthodoxe theoloog Van de Beek. Hij is tevens emeritus hoogleraar christelijke symboliek aan de VU, de universiteit waar hij eveneens jaren decaan is geweest.
Apart volk
In zijn boekwerk beschrijft Van de Beek zijn visie op Israël, Jezus en het Joodse volk. Hij ziet de Joden als een apart volk, ‘het volk van de lijdende Heer’. Daarmee is het Jodendom volgens hem anders dan andere godsdiensten en zijn de Joden anders dan anderen. ‘Alleen door de weg van lijden en exil blijven ze bij de les dat zij vreemdelingen en bijwoners zijn’, aldus Van de Beek.
Verbolgen
Twintig jaar geleden, toen ‘De kring rond de Messias’ verscheen, was er al veel kritiek op het boek, dat Joden teveel zou wegzetten als aparte groep en juist antisemitisme in de hand zou werken. Docent Teugels is het daar mee eens en was dan ook verbolgen toen zij twee jaar geleden aan het vak begon en zag dat deze titel voor theologiestudenten werd aangeschreven.
‘Schurende teksten’
Het boek werd gebruikt voor een vak waarin het Jodendom en christendom met elkaar vergeleken worden vanuit elkanders perspectief. Teugels geeft het vak samen met collega Henk van den Belt, die het boek eraan toevoegde. Hij betrok in het college ook de bezwaren rond het boek, gebruikte het werk ook om studenten kritisch leren omgaan met ‘schurende teksten’.
Moeten lijden
Volgens Van de Beek is het Joodse volk een volk dat lijdt. Net zoals Jezus leed aan het kruis. Hij ziet dat lijden als straf en als zonde. ‘Lijden kunnen we niet van zonde losmaken’, schrijft de theoloog in zijn boek. Die straf krijgen Joden volgens hem niet omdat ze ervoor hebben gezorgd dat Jezus is vermoord, een eeuwenoud verwijt van christenen aan de Joden. Die leer vormde volgens historici een voedingsbodem voor de Sjoa, maar daar is Van de Beek het mee oneens.
Joden de schuld
Volgens Van de Beek krijgen Joden straf omdat ze zich niet aan de wetten van God hebben gehouden en omdat ze Jezus niet accepteren. Joden moeten dan ook, zo vindt hij, bekeerd worden, want ‘hun geloof is niet het juiste geloof’. Teugels kreeg steun uit Joodse hoek. “In dit boek geeft Van de Beek Joden de schuld van de Holocaust,” zegt NIK-secretaris Ruben Vis in Trouw.
Essay
Vis schreef een essay van dertig pagina’s dat thans op het bureau ligt van het bestuur van de Protestantse Kerk in Nederland (PKN). Hij schreef eerder: ‘Van de Beek trekt een lijn tussen de Joden die aanwezig waren bij de kruisiging en de Joden die vermoord zijn in Auschwitz, inclusief de impliciete toeschrijving van een soort intergenerationele bloedschuld die door de Sjoa zou moeten worden ‘uitgeboet’. Is dit niet klassiek christelijk antisemitisme?’
Geen antisemiet
Volgens Teugels is Van de Beek geen antisemiet, maar kan zijn boek Jodenhaat aanwakkeren. Bovendien geeft hij ‘een verkeerd en onwaar beeld’ over het Jodendom. “Hij geeft ons een plaats in de geschiedenis als vertegenwoordiger van het lijden. Daar zit geen Jood op te wachten, dat christenen hen die plaats geven in hun theologie.”
Uit verband gerukt
Van de Beek zelf liet Trouw schriftelijk weten: ‘Ik wil niet dat ook maar iemand mijn werk zou kunnen gebruiken voor zelfs maar het geringste antisemitisme. Wie denkt mij daarvoor te kunnen claimen heeft het totaal mis’. Volgens hem heeft Vis zijn teksten uit zijn verband gerukt. Die is het daar mee oneens en weerlegd dat in zijn essay.
Signaal
Inmiddels is de collegereeks door Teugels en haar collega’s geëvalueerd. Ze hebben besloten het boek bij het vak weg te halen, maar om eventueel wel passages eruit te gebruiken. “We geven het signaal naar buiten dat we niet achter dit boek staan,” aldus Teugels. “Zo kan het geen eigen leven meer gaan leiden.”
Lees ook:
De dubbele bodem van de ‘onopgeefbare verbondenheid’ – gastcolumn Ruben Vis
‘Is de ‘onopgeefbare verbondenheid’ met Israël op theologische gronden zo uniek, dat Palestijnen van die bijzondere positie zijn uitgesloten? Die vraag stelt Nederlands Dagblad-redacteur Koos van Noppen in de krant van 11 mei naar aanleiding van een toespraak van René de Reuver, de scriba van de Protestantse Kerk in Nederland (PKN) bij een bijeenkomst waar de Nakba werd herdacht..’
