Amsterdam kijkt opnieuw naar teruggave Joodse roofkunst

De gemeente Amsterdam gaat opnieuw bekijken of het Joodse roofkunst kan teruggeven aan erven. Het gaat om objecten die momenteel in het bezit zijn van het Stedelijk Museum en het Amsterdam Museum, beide instellingen waarvan de gemeente eigenaar is. Het college van burgemeester en wethouders heeft daartoe besloten na het onderzoek van de commissie Kohnstamm naar de handel en wandel van de Restitutiecommissie. Opnieuw bekijken of objecten terug kunnen naar de erven ‘is het minste wat we kunnen doen voor de slachtoffers van het nazibewind’, aldus cultuurwethouder Touria Meliani (GroenLinks) tegen De Telegraaf.

Eerder werd al bekend dat de gemeente Amsterdam roofkunst in zijn bezit heeft. Het college stelde daarop een onderzoek in. Daaruit blijkt dat het gaat om vijftien kunstwerken die nu bij Stedelijk Museum horen en acht werken die zich in het Stadsarchief aan de Vijzelstraat bevinden. Nog eens zeven objecten zijn momenteel in het Amsterdam Museum, voorheen het Amsterdams Historisch Museum. De gemeente benaderde de rechtmatige eigenaren of hun erven. In vier gevallen kwam het tot een restitutieverzoek, die werden beoordeeld door de Restitutiecommissie.

Kohnstamm
Vorig jaar deed de een onderzoekscommissie onder leiding van oud-staatssecretaris Jacob Kohnstamm onderzoek naar de werkwijze van de Restitutiecommissie. Daaruit kwam naar voren dat die te ambtelijk en formalitisch te werk ging, maar ook dat het ‘museale belang’ te vaak te zwaar woog, waardoor relatief veel erven of eigenaren hun werken uiteindelijk toch niet terugkregen. Dat moet anders, oordeelde Kohnstamm. In het kader daarvan wil de gemeente Amsterdam nogmaals kijken wat er anders kan.

Van de vier werken waarvan de eigenaren of erven door de gemeente werden opgespoord, gingen er twee terug naar hen. Het ging om het schilderij ‘Portret van Joan Huydecoper naar Bartholomeus van der Helst’ uit het Amsterdam Museum en de tekening ‘Judenviertel in Amsterdam’ door Max Liebermann uit het Stadsarchief. De erven van het geroofde schilderij ‘Bild mit häusern’ van de Russische schilder Wassily Kandinsky vingen echter bot. Ondanks een gang naar de Restitutiecommissie en een gang naar de rechter hangt dat doek nog in het Stedelijk Museum.

Kandinsky
De gemeente wil opnieuw kijken of de Kandinsky snel naar de erven kan gaan. “Het college zal met de verzoekers in contact treden om samen opnieuw, zodra er een nieuw afwegingskader is, naar de restitutiecommissie te stappen,” zegt wethouder Meliani tegen De Telegraaf. Dat geldt ook voor een andere restitutiezaak rond twee zilveren zoutvaten van Johannes Lutma, die momenteel nog loopt. Deze zijn momenteel in het Amsterdam Museum.

Meliani neemt beide restitutiezaken erg serieus. “De Joodse burgers is bezit, rechten, waardigheid en in veel gevallen het leven afgenomen,” zegt ze. “Voor zover nog iets hersteld kan worden van het grote onrecht dat hen is aangedaan, hebben we als samenleving de morele plicht hiernaar te handelen. Dat geldt zeker voor de vele kunstwerken die in bezit waren van Joodse burgers en geroofd werden door nazi’s of op een andere manier uit bezit zijn geraakt van de eigenaren. Het teruggeven van deze kunstwerken kan voor de slachtoffers heel veel betekenen en is van groot belang voor de erkenning van het onrecht dat hen is aangedaan.”

Overleden
Jurist Axel Hagedorn, die de belangen van de erven Lewenstein behartigt, zegt in de krant verheugd te zijn met de stap van de gemeente. “Wij zijn blij dat er beweging in de zaak komt. Volgende maand dient namelijk het hoger beroep. Dat gaan wij ook niet uitstellen omdat wij denken dat het advies uit 2018 onjuist is. De gemeente moet nu alles op alles zetten om het snel terug te geven. Daar hoeft de commissie zich niet opnieuw over te buigen, want bij het eerste verzoek duurde dat van 2013 tot 2018. Daar komt bij dat een van mijn cliënten, die zoveel waarde hechtte aan het kunstwerk, onlangs is overleden. De anderen zijn ook op leeftijd. Nu opnieuw lang wachten zou ook vanuit dat oogpunt niet correct zijn. Belangrijk is dat de belangenafweging van tafel is en die was beslissend voor de Restitutiecommissie in 2018.”

Lees ook:
‘Waar Els Swaab loopt, groeit geen gras meer’ – column Frits Barend
‘Ongeveer twee jaar geleden waren advocaat Peter Nicolai en ik in Den Haag aanwezig bij een gesprek dat Hester Bergen mocht hebben, ja mocht hebben, met voorzitter professor mr. Alfred Hammerstein van de Restitutiecommissie. Deze commissie adviseert de overheid over claims op nazi-roofkunst, op kunstwerken die de voormalige (Joodse) eigenaar onder het naziregime na roof, inbeslagname of (gedwongen) verkoop is kwijtgeraakt…’