De lijst is oneindig – column David Barnouw

Als je je enigszins wil verdiepen in hoe er na de oorlog met de ongelooflijk gedecimeerde Joodse gemeenschap in Nederland qua financiën werd omgegaan, wordt je duizelig van het aantal commissies, regelingen, afkortingen en cijfers. Voorop stond: wat gejat is, moet worden teruggeven. Dat heet rechtsherstel en restitutie, en ruwweg kun je stellen dat dat na de oorlog tot zo’n negentig procent is gedaan. Dat lijkt tien procent te weinig, maar ik ken geen enkele oorlog en geen grote of kleine ramp waar slachtoffers tot honderd procent of meer zijn gecompenseerd.

Studenten

Tot halverwege de jaren negentig van de vorige eeuw bleef het stil rond dit onderwerp, waarbij soms ook volstrekt vergeten leek te zijn, dat er wel degelijk gelden zijn gerestitueerd. Ik herinner me een bijeenkomst waar ik een aantal Joodse studenten, op hun verzoek, probeerde uit te leggen hoe een en ander in elkaar had gezeten. Daar wilden ze eigenlijk niets van horen, want geen van hun (groot)ouders had volgens hen ook maar een cent teruggezien. Als er wel sprake was van erkenning van rechtsherstel en restitutie, kwam naar voren dat alles zo kil en bureaucratisch was afgehandeld.

Zwitsers goud

De stilte was voorbij toen bekend werd dat in Zwitserse banken nog veel ‘foute’ goudstaven opgeslagen lagen. Het World Jewish Congress wist dat in de media om te zetten in ‘Joods’ goud, dat terug moest naar de Joodse gemeenschap. Hoewel het bericht eigenlijk een canard bleek, zette het een waterval aan discussies, regelingen, afspraken en geldstromen in werking. Het Nederlandse Centraal Joods Overleg (CJO) bundelde in 1997 voor het eerst alle Joodse belanghebbenden (hoewel natuurlijk niet iedereen dat vond). Wetten en wettelijke verjaring bleken ouderwetse begrippen en individueel leed was collectief leed en onrecht geworden.

Bittergeld

De overheid, de verzekeraars, de banken en de beurs moesten zich allemaal verhouden tot een hernieuwde restitutieronde en er volgde een reeks van ingewikkelde onderhandelingen, waarbij uiteindelijk aan het begin van deze eeuw 764 miljoen euro door hen werd opgehoest. In Bittergeld. De restitutie van geroofde Joodse oorlogstegoeden van Joop Sanders (ik kom er later in een recensie op terug) is dit hele proces beschreven. Ik wil er nu alleen uit halen dat er uiteindelijk slechts 21 miljoen euro aan individuele claims is uitgekeerd. De rest is naar het Joodse ‘Nut van het Algemeen’ gegaan, een interessante en haast communistische herverdeling van geld in deze neoliberale tijden. Dat werd ook wel ‘gerechtigheid’ genoemd.

Uitkeringen

In 2005 werd de uitkeringsinstantie Maror opgericht, waarvan de bestuurders trots zeggen: ‘Marorgeld is gratis geld. Maak het ons mogelijk uit te keren’ (NIW 7/7/23). Ik ben me eens in de Maror-jaarverslagen gaan verdiepen, want die zijn vanaf 2010 online in te zien. Er bleek in totaal zo’n 38 miljoen euro beschikbaar en daarvan is tot nu toe dertig miljoen uitgegeven. Er is helaas alleen te zien naar welke sectoren het ging: cultuur, media, onderwijs, religie, welzijn, jongeren, zorg, externe belangen en herinnering. Die laatste sector is de kleinste ontvanger en religie is de grootste ontvanger. Secularisatie is klaarblijkelijk een onbekend fenomeen bij Maror.

Nijmegen

Maar het einde is nog niet in zicht; gemeenten worden nu bij de lurven gegrepen als ze zich misdragen zouden hebben rond het Joods vastgoed in hun plaats. Nijmegen heeft al grootmoedig een ton ter beschikking gesteld om ‘de Joodse gemeenschap te laten floreren’. Wie volgt: de politie, de marechaussee, NS (o nee, die is al over de brug gekomen), het lokale OV, de universiteiten of sportverenigingen? Ik vrees dat de lijst oneindig is.

Lees ook:
Het populaire Jiddisch, tijden veranderen – column David Barnouw
‘Kort geleden overleed Chaim Topol, de acteur die veertig jaar lang Tevje de melkboer in de musical Fiddler on the roof (1964) vertolkte. Het moet aan het eind van de jaren zestig zijn geweest dat ik met mijn ouders naar deze musical ging, in het Nederlands Anatevka genaamd…’