De Sjoa was niet de schuld van de volgzaamheid van de Joden – gastcolumn Willem Melching

Willem Melching

Een klassieke figuur in Monty Python-sketches is de krankzinnige kolonel buiten dienst, die merkwaardige meningen ten beste geeft. De Nederlandse politiek is sinds kort ook zo’n figuur rijker: Toine Beukering van Forum voor Democratie. In een interview met De Telegraaf deelde hij ons mee dat de Joden zich als ‘makke lammetjes’ hadden laten afvoeren. Hij verbaasde zich hierover omdat Joden in de regel toch ‘dapper en strijdbaar’ zijn. Zo zie je maar, de Joden doen het ook nooit goed. Wel fijn om te weten dat de Joden niet voor niets zijn gestorven, hun lot motiveerde Toine om bij het leger te gaan.

Kronkelweg naar Auschwitz
Een aantal critici reageerde heftig op deze tamelijk stupide uitspraken. Hoogleraar Selma Leydesdorff, columnist Max Pam en historica Marjan Schwegman in haar Mr. Visserlezing wezen – volkomen terecht – op tal van Joodse verzetsgroepen en op individuele heldenmoed. Maar dat is volgens mij toch niet het hele antwoord op de mallotigheden van deze ex-militair. Het benadrukken van het Joodse verzet – hoe heroïsch ook – wekt de suggestie dat er sprake was van een strijd waarbij beide partijen min of meer een eerlijke kans hadden. Daarvan was in het geval van de Holocaust volstrekt geen sprake. Het was een industriële massamoord die door een goed geoliede bureaucratische machine werd uitgevoerd. In die kille technocratische wereld was voor verzetsgroepen feitelijk geen plaats meer. Met name in West-Europa was de Holocaust een complex administratief en logistiek proces. Het was een abstracte machinerie die de mogelijkheden van een moderne staat tot het uiterste wist te benutten. De essentie van dit proces was dat de totale samenleving feitelijk medeplichtig was. Zolang de machinerie van de staat doorwerkte, kon de Holocaust ten uitvoer worden gebracht.

‘Het is onzin om te stellen dat de Joden zich als ‘makke lammetjes’ lieten afvoeren’Willem Melching

Het is onzin om te stellen dat de Joden zich als ‘makke lammetjes’ lieten afvoeren. De deportaties waren het eindresultaat van een systematische aanpak die op 10 mei 1940 was begonnen. Vanaf die dag voerden de Duitsers in Nederland in hoog tempo dezelfde wetgeving in die in Duitsland al vanaf 1933 was geïmplementeerd. Op het moment dat de eerste transporten naar Polen vertrokken – zo rond juni/juli 1942 – waren de Joden allang gereduceerd tot een volkomen geïsoleerde groep. Dankzij de soepele samenwerking tussen de Duitse bezetter en de Nederlandse autoriteiten werden de Joden stap voor stap gediscrimineerd, gestigmatiseerd en tenslotte gesegregeerd. Deportatie was de laatste stap op de kronkelweg naar Auschwitz.

Met andere woorden: de Joden waren vanaf het begin gevangen in een administratief keurslijf dat ze kwetsbaar maakte. De enige effectieve vorm van verzet zou een totale ontwrichting van de bureaucratische machinerie van de Nederlandse samenleving zijn geweest. Maar daartoe was niemand bereid, want niemand wilde de lieve vrede met de bezetter in gevaar brengen. De economie draaide op volle toeren, de voedselvoorziening was goed op orde en het dagelijkse leven hervond al snel zijn normale loop.

‘Victim blaming’
Dankzij de medewerking van de Nederlanders kon een handjevol Duitsers meer dan 100.000 mensen ombrengen. Het waren Nederlandse omroepbaasjes die in mei 1940 Joodse medewerkers ontsloegen, lang voordat de Duitsers daarom vroegen. Het waren Nederlandse universiteiten die Joodse medewerkers en studenten buitensloten. Het waren de hoogste rechters van Nederland die het ontslag van hun Joodse president zonder morren accepteerden. Overigens had het slachtoffer Mr. Visser wél haarfijn in de gaten hoe de Duitsers al sinds 1933 stap voor stap de rechtsstaat ontmantelden. Het waren Nederlandse ambtenaren die de bevolkingsregisters naplozen op Joden. Het waren Nederlandse zakenlieden en makelaars die in de rij stonden om Joods bezit voor een appel en een ei over te nemen. Het was de NS die de Joden naar Westerbork vervoerde. Uiteraard wel op eigen kosten. De NS deed dat met een punctualiteit waar ze tegenwoordig nog wat van kunnen leren.

‘Het probleem is dat er geen druppel was die de emmer deed overlopen. Het waren de talloze druppels die de steen uitholden.’Willem Melching

Stap voor stap werden de Joden buitengesloten. Dat maakt de vraag naar verzet ook zo moeilijk. Wanneer had dat verzet dan moeten beginnen? Bij het verbod op ritueel slachten? Of bij het buitensluiten van Joodse artsen? Of op het moment dat Joden niet meer naar het zwembad en de schouwburg mochten? Of toen ze allemaal een ster moesten dragen? Het probleem is dat er geen druppel was die de emmer deed overlopen. Het waren de talloze druppels die de steen uitholden.

Daarom was het ook niet het gebrek aan verzet van de Joden dat de Holocaust mogelijk maakte. Wie dat zegt, suggereert in feite dat het hun eigen schuld was. De Holocaust was niet de schuld van de volgzaamheid van de Joden. Het waren de verregaande collaboratie van het Nederlandse bestuurlijke apparaat en de passiviteit van de bevolking die de massamoord mogelijk maakten. Blaming the victim, zoals Beukering doet, is kletspraat. Wie als politicus goede sier wil maken met de Holocaust heeft een stuitend gebrek aan goede smaak. Maar wie aperte onzin uitslaat, heeft geen enkel politiek instinct. Maar dat past eigenlijk wel goed bij Thierry Baudets Flying Circus.

Willem Melching is historicus en Duitsland-kenner. Dit artikel verscheen eerder in de Volkskrant.

Logo Maror.

Deze column is mede mogelijk gemaakt door Stichting Maror.

Categorie: |

Home » Nieuws » De Sjoa was niet de schuld van de volgzaamheid van de Joden – gastcolumn Willem Melching