‘Die Wannsee Konferenz’ is in één woord beklemmend – filmrecensie

Een mooie winterochtend op 20 januari 1942. Er ligt wat sneeuw in de bossen en velden en langs de oever van de aan de Wannsee gesitueerde kapitale villa, ten zuidwesten van Berlijn. In de villa worden voorbereidingen getroffen voor de conferentie die deze ochtend zal plaatsvinden. Naamkaartjes worden op de tafel geplaatst, het bedienend personeel wordt geïnstrueerd, want naast Reinhard Heydrich, komen hier vijftien topambtenaren van het naziregime, waaronder ‘Ich habe es nicht gewusst’ Adolf Eichmann om de puntjes op de ‘i’ te zetten voor de definitieve ‘Endlösung’ van het Europese Jodendom. Een klus die natuurlijk perfect georganiseerd zal moeten worden, dat moge duidelijk zijn. Laat dat maar aan Heydrich c.s. over.

De auto’s met ambtenaren rijden af en aan, in kamers van de villa ontmoet men elkaar. Sommigen kennen elkaar al, anderen zijn ‘nieuw’ en worden aan anderen voorgesteld. De sfeer is vooral aftastend, soms wantrouwend. ‘Wie is die vent en wat zal diens inbreng zijn tijdens de beraadslagingen?’

Het is inmiddels twaalf uur en de bijeenkomst gaat beginnen. Men neemt plaats rond de tafel waar de heren in minder dan twee uur – er wordt tussendoor ook nog een lunch geserveerd – het er over eens zullen zijn dat het programma voor de ‘Endlösung op zeer korte termijn zal moeten worden uitgevoerd’. Er zijn kritische vragen die uiteraard niet het welzijn van Joodse burgers betreffen. De moordpartij op circa 100.00 Joden in Babi Jar (een ravijn in de buurt van Kiev) was nogal ingewikkeld omdat ze allemaal gefusilleerd moesten worden en tja, dat was nogal een gedoe voor die nazi-soldaten. Bovendien zouden velen van hen ‘na de oorlog’ wel eens psychische klachten kunnen krijgen vanwege hun betrokkenheid. Op dat moment waren er volgens de nazi’s 22 miljoen Joden binnen de door hun veroverde gebieden en om die allemaal met kogels te elimineren, of in vrachtwagens laden om ze met koolmonoxide om het leven te brengen was een onmogelijke opgave.

Zyclon B en gaskamers
Deze ochtend op de twintigste januari 1942 viel voor het eerst als geruststellende oplossing voor ‘dat gedoe met geweren’ uit de mond van Reinhard Heydrich het adequate alternatief: Zyclon B en gaskamers. Hoewel men het expliciet niet over uitroeiing had tijdens de bijeenkomst, maar over evacuatie, was het duidelijk dat het over de oplossing van de technische problemen ging rond de vernietiging van het Europese Jodendom.

Men keert voldaan huiswaarts. Heydrich gaat terug naar zijn standplaats Praag, waar vier maanden later (27 mei) een mislukte moordaanslag wordt gepleegd op deze gedoodverfde opvolger van Adolf Hitler.

Maart 1947. In het zogenoemde Wilhelmstraßenproces krijgt hoofdaanklager Robert Kempner van het Duitse Ministerie van Buitenland Zaken een stapel dossiers uit de periode van nazi-diploma. In een van die dossiers staan de geheime notulen, opgetekend tijdens de Wannsee-bijeenkomst. Het waren de officiële bewijzen van het besluit om de 22 miljoen Europese Joden uit te roeien. De overige dertig (gekopieerde) exemplaren waren vernietigd op het moment dat het tot de nazi’s doordrong dat ze de oorlog op zeer korte termijn zouden verliezen. De Wannsee-notulen met betrekking tot de tot uitroeiing van Europese Joden zijn het schrijnend bewijs van de doelstellingen van de nazi’s.

Authentiek
Het scenario van de speelfilm ‘Die Wannsee Konferenz’ is volledig gebaseerd op de notulen zoals deze aan het licht zijn gekomen tijdens het Wilhelmstraßenproces; dialogen en zelfs wat er werd gegeten en gedronken zijn exact weergegeven. Alle gesprekken zoals in de film te horen zijn, hebben daadwerkelijk plaatsgevonden. Ook de locatie in de villa aan de Wannsee is authentiek.

Om Die Wannsee Konferenz in één woord samen te vatten is beklemmend de juiste omschrijving. We kennen het verhaal, we weten wat Zyclon B teweeg heeft gebracht, we weten hoe het uitroeien van de Joodse medeburgers op klinische, fabrieksmatige wijze is uitgevoerd, we kennen de ruim honderdduizend vermoorde Nederlandse Joden, hun namen staan op het Nationaal Namenmonument. We weten van de andere miljoenen. Toch kijk en je met bijna ongeloof naar de bespreking in de riante villa aan die mooie Wannsee, waarin de grootste georganiseerde moordpartijen ooit op een bevolkingsgroep in minder dan twee uur beklonken was. Hoe slecht is de mens.

Grote cast
De top van de Duitse acteurs speelt in deze film, zoals Philipp Hochair, Fabian Busch, Thomas Lobil, Rafael Stachowiak, Jacob Diehl en Maximilian Brückner. Deze cast geeft een buitengemeen geloofwaardige vertolking van de onmensen van destijds. Bijvoorbeeld de gewetenloze boef Heydrich (Philipp Hochair) die zich voordoet als de begrijpende invoelende voorzitter van de conferentie en ‘boekhouder’ Adolf Eichmann die door Johannes Allmayer als een nogal kruiperig en zogenaamd onbelangrijke aanwezige wordt neergezet. Eichmann zal in 1962 in Israël de doodstraf zal krijgen.

Wat een huiveringwekkend mooie acteerprestaties. En wat een prachtige cinematografische cameravoering, onder leiding van de in Amsterdam woonachtige chef cameraman Theo Bierkens. Ingetogen beelden met rustige beeldwisselingen, het sobere kleurgebruik dat tijdens de introducerende buitenopnames aantoont dat het bioscooppubliek getuige zal zijn van een samenzwering die ongekend is in de geschiedenis van de mensheid. In de Duitse pers wordt gesproken over een ‘Sinister meesterwerk’ en daar kunnen we het roerend mee eens zijn!

De Duitse generaties van na WOII vegen de misdaden van hun ouders en grootouders niet onder het tapijt; talloze films en documentaires zijn er sinds ’45 gemaakt, waarbij deze verfilming van Die Wannsee Konferenz tot de meest indrukwekkende behoort.

In het kader hiervan heeft een van de vele vragen na het zien van Die Wannsee Konferenz betrekking op de inval van Russische legers in buurland Oekraïne en de tussen 1922 en 1991 door de Sovjet-Unie gepleegde misdaden: Wanneer komt de eerste Russische speelfilm of documentaire in de bioscoop die is gebaseerd op 69 jaar communistisch schrikbewind?

Wat zou het goed zijn als in heel Nederland jongeren klassikaal naar deze film zouden gaan.

In de onderstaande bioscopen is ‘Die Wannsee Konferenz’ te zien:

+ Nijmegen, Lux

+ Alblasserdam, Landvast