Duitsers onthullen met Joden gedenkteken voor Sjoa-slachtoffers
Op de Duitse militaire begraafplaats Ysselsteyn zijn maandag vertegenwoordigers van de Duitse overheid, de Duitse Volksbund met opperabbijn Binyomin Jacobs (IPOR) en CJO-voorzitter Chanan Hertzberger samengekomen voor een bijzondere gebeurtenis. Samen onthulden ze een gedenkteken voor de Joodse en andere slachtoffers die door bezetter in de jaren ’40-’45 zijn gemaakt. Het is voor het eerst dat iets dergelijks gebeurt. De plek is niet onomstreden, omdat er onder meer Duitse, Nederlandse en Oostenrijkse oorlogsmisdadigers liggen.
Primeur
De Duitse Volksbund – de organisatie die verantwoordelijk is voor Duitse oorlogsgraven buiten Duitsland – heeft voor de eerste keer in zijn lange bestaan een gedenkteken voor de slachtoffers van de nazi-bezettingsmacht op een Duits oorlogskerkhof in een ander land opgericht. De onthulling van het monument vond op maandag plaats in het Limburgse Ysselsteyn, waar Duitse soldaten maar ook oorlogsmisdadigers begraven liggen. Daarover hebben vertegenwoordigers van de Joodse gemeenschap vooraf veel gesproken met de Duitse ambassade en Volksbund.
Jacobs en Sinti-muziek
De ceremonie vond plaats in het bijzijn van vertegenwoordigers van de Joodse gemeenschap, onder wie opperrabbijn Binyomin Jacobs (IPOR). Voor hem en de andere aanwezigen staan verzoening en heling voorop. Jacobs wijdde het gedenkteken in en bad voor de slachtoffers van het ns-regime in Nederland, Duitsland en daarbuiten, en voor de vermoorde Joden in het bijzonder. Er was tevens Sinti-muziek van het trio Roger Moreno. Ook CJO-voorzitter Chanan Hertzberger, gouverneur Emile Roemer (SP) van Limburg en de Duitse ambassadeur in Nederland, Cyrill Jean Nunn, waren aanwezig.
Dubbel gevoel
Er zijn 32.000 graven, waarvan tweeduizend van oorlogsmisdadigers. Het CJO wilde alleen een monument als er grote nuances zouden komen. “Het hele herinneringscentrum is daarom veranderd,” zegt Hertzberger. “Er staan in het midden van de begraafplaats vier plaquettes met informatie over Kamp Vught, Westerbork, Amersfoort en de gevangenis van Scheveningen. Daarmee laat het zien wat er is gebeurd en waartoe de Duitse inval heeft geled.” Namens het CJO is Ronny Naftaniel met de Volksbund en de ambassade in de weer geweest. “Ook opperrabbijn Jacobs heeft zich ermee bemoeid.” Hertzberger liep er rond met een dubbel gevoel, ‘want er ligt tuig begraven. Aan de andere kant proberen de Duitsers duidelijk te maken welke waarschuwing er is voor iedereen. Het valt aan te moedigen wat de huidige Duitse regering en de ambassadeur doen om het goed te maken.”
Kunstenaar
Het gedenkteken is een kunstwerk van de in Berlijn wonende Joodse kunstenaar Arnold Dreyblatt. “Ik heb een zichtbare en begaanbare ruimte willen creëren voor herdenking, beschouwing en herinnering. Het is als een insnijding in de centrale as van de begraafplaats. Het resulterende monument vertegenwoordigt een ‘open wond’ die verwijst naar een ‘tegenverhaal’, waarbij het lot van de vervolgde, verbannen en vermoorde slachtoffers van het nationaalsocialisme in zijn historische plek wordt geplaatst.”
Jongeren trekken
Het is de bedoeling dat jongeren en studenten naar Ysselsteyn komen om te leren van het beladen verleden. De vraag hoe oorlogen ontstaan en waarom mensen daders worden, staan bij een bezoek aan de Duitse begraafplaats centraal. “Het gedenkteken voor de slachtoffers van de nationaalsocialistische bezetting in Nederland is een belangrijke aanvulling op ons werk,” zegt Sjoerd Ewals, hoofd van het Jeugdontmoetings- en educatief centrum in Ysselsteyn. “Wij willen het spanningsveld tussen daders en slachtoffers en de ertussen liggende schakeringen nog verder uitdiepen.”
Nie wieder
De Volksbund is verantwoordelijk voor de Duitse oorlogsbegraafplaatsen. De Bond wil dat het plekken zijn om over de geschiedenis te kunnen leren. Het is in overeenstemming met de Duitse doelstelling Nie wieder [Nooit weer, red.] en van de ‘Gates of Remembrance’. Het Jeugdontmoetingscentrum Ysselsteyn in de Nederlands-Duitse grensregio hoort bij de historische en herinneringscentra van Limburg.
Discussie
De begraafplaats in Ysselsteyn is niet onomstreden. In 2020 was er discussie over donaties van het V-fonds en de Oorlogsgravenstichting voor een paviljoen. Gevraagd of dit goed was, liet het Centraal Joods Overleg (CJO) laten weten tegen te zijn, waarna de donaties werden afgeblazen. Geld geven voor individuele graven mag wat het CJO betreft, maar niet voor het collectief, zei toenmalig voorzitter Eddo Verdoner tegen Jonet.nl. “Het mag nooit zo zijn dat je de groep mensen eert die daar als geheel ligt. Daar liggen zware oorlogsmisdadigers. Als je zo’n paviljoen stimuleert, dan stimuleer je ook het herdenken van die personen.”
