Gedoe in Middelburg om ‘mager onderzoek’ naar Joods vastgoed

In Middelburg is deze week discussie en gedoe ontstaan nadat het onderzoek naar geroofd Joods vastgoed werd gepresenteerd. Dat onderzoek liet de gemeente doen om eens en voor altijd duidelijk te krijgen of en hoeveel Joods vastgoed in de bange jaren ’40-’45 van Joodse inwoners is afgenomen. Daags na het bekend maken van de resultaten oordeelde Ronny Naftaniel, hij houdt zich met restitutie bezig, dat de bevindingen ‘heel mager’ waren. Meer onderzoek is nodig, vindt hij. Anderen sloten zich daarbij aan, maar de gemeente wil niet verder gaan.

Wethouder lokale partij

In een raadscommissie werd duidelijk dat het college van burgemeester en wethouders het zo wel goed vindt. Wethouder Eduard Smit (Lokale Partij Middelburg) van Cultureel Erfgoed verklaarde: “Een ambtenaar van de gemeente heeft het onderzoek integer en deskundig uitgevoerd. De onderzoeksvraag was beperkt: heeft de gemeente geprofiteerd van de verkoop van vastgoed waartoe de nazi’s de Joden dwongen? Het antwoord is ‘nee’, dat staat nu overtuigend vast. Dus is er geen aanleiding is voor aanvullend onderzoek.”

Geld verdienen aan Joden

Het gemeente-onderzoek werd gedaan naar aanleiding van de bevindingen van het KRO-NCRV-programma Pointer, dat in 2020 aantoonde dat Nederlandse gemeenten op grote schaal vastgoed van Joden hadden geroofd. In Middelburg werd dus een ambtenaar ingeschakeld om te spitten in de archieven. Het eindresultaat was echter veel te mager, zo oordeelde expert Naftaniel tegenover Omroep Zeeland deze week. “Het kan toch niet zo zijn dat Middelburg heeft verdiend aan de moord op haar Joodse inwoners?” Hij krijgt bijval van initiatiefneemster GroenLinks-PvdA-raadslid Carolien Diepeveen, die een vervolgonderzoek wil.

Misser

Wat was er verkeerd aan de bevindingen van de gemeente Middelburg tot nu toe? In 1940 werd het centrum van de Zeeuwse hoofdstad door brand verwoest. Vrij snel werd besloten tot wederopbouw en om daarvoor percelen te onteigenen, waarvoor bewoners na de oorlog een schadeloosstelling kregen. De Joodse onteigenden kregen die niet omdat ze waren vermoord of verdwenen. Naftaniel: “Informatie over de onteigeningen werd vastgelegd in het Grootboek Wederopbouw. Daarover schrijft de gemeente Middelburg in haar interne onderzoek: ‘De wijze waarop na de oorlog de afhandeling van de inschrijvingen in het Grootboek hebben plaatsgevonden, is in dit onderzoek buiten beschouwing gelaten’. Dat vind ik echt een enorme misser.”

Van der Laan

De gedupeerde bewoners ontvingen een jaarlijkse rente van vier procent. Als ze na de oorlog herbouwden, kregen ze de in het Grootboek genoteerde hoofdsom terug. Voor Joodse gedupeerden gold dat niet, want die waren meestal vermoord en kwamen niet meer terug. Hun eigendom verviel aan de gemeente. “”Het kan toch niet zo zijn dat Middelburg heeft verdiend aan de moord op haar Joodse inwoners?” vraagt Naftaniel zich af. Hij stelt dat de gemeente zich net zo moet opstellen als wijlen burgemeester Eberhard van der Laan van Amsterdam, die zwoer dat de gemeente iedere foute cent zou terugbetalen.

Naheffingen

“Er is ook de kwestie van de naheffingen,” zegt Naftaniel tegen Omroep Zeeland. “De gemeente publiceert in haar eigen onderzoek een kwitantie van de heer M. Polak die voor het gebruik van water in de periode van 1 mei tot 1 november 1944 13,50 gulden moest betalen. Maar meneer Polak woonde in die tijd niet meer in dat huis, hij was of ondergedoken of zat in een concentratiekamp. Ondanks dit bewijsstuk wordt in het onderzoek van de gemeente Middelburg beweerd dat van naheffingen niets is gebleken.” De onderzoekresultaten doen volgens hem vermoeden dat Joodse eigenaren over die periode hebben moeten betalen voor iets waarvan ze geen gebruik konden maken. “Dat is natuurlijk heel pijnlijk.”

Slager keurt eigen vlees

In 2021 vroeg gemeenteraadslid Carolien Diepeveen (GroenLinks-PvdA) om een extern onderzoek, maar haar voorstel kreeg geen meerderheid in de raad en er kwam een intern onderzoek. Op dat moment ging de slager zijn eigen vlees keuren, stelt zij nu vast. “De ambtenaar die het heeft uitgevoerd verdient alle lof. Maar het gaat over iemand in dienst van de gemeente, die het beleid van de gemeente tijdens de oorlog heeft onderzocht.” Ook Diepeveen stelt dat het rapport nog veel open laat over de uiteindelijke uitbetaling van de gelden inzake de brand van 1940. Zij wijst naar Rotterdam, dat door het Bombardement van 14 mei 1940 in een soortgelijke situatie zat en later wel voor een extern onderzoek koos.

Emoties

De vergadering in de Middelburgse gemeenteraad nam volgens Omroep Zeeland een emotionele wending. Zowel de wethouder Smit als het raadslid zitten samen in dezelfde coalitie, maar vielen elkaar hard aan op wat er op tafel lag. Smit verwees naar eerdere uitspraken van Diepeveen tegenover de omroep. Hij was er gepikeerd over en zei dat er ‘onnodig grievende en onjuiste uitspraken’ in stonden. Diepeveen weigerde over het interview te praten. ‘Ik wil dat de wethouder mijn vragen over een eventueel vervolgonderzoek beantwoordt.” Vervolgens kwam het tot een botsing. Volgens Smit was de suggestie onterecht dat de gemeente haar Joodse inwoners na de oorlog anders heeft behandeld dat de niet-Joodse inwoners. Diepeveen werd emotioneel en riep: “Die Joodse bewoners waren ook onze eigen inwoners!”

Motie komt eraan

Tijdens de gemeenteraadsvergadering 1 juni dient de GroenLinks-PvdA-fractie een motie in voor een vervolgonderzoek. De fractie zit samen met die van wethouder Smit in het college. De vraag is of zij nu wel een raadsmeerderheid achter zich krijgt.

Lees ook: