Gruwelen tegen Joden Kamp Amersfoort erger dan gedacht

Uit onderzoek blijkt dat Kamp Amersfoort een grotere rol heeft gespeeld in de vervolging en vernietiging van Joden in Nederland dan tot vooralsnog werd gedacht. De beladen plek stond altijd bekend als gevangenenkamp, maar was veel meer dan dat, aldus onderzoeker Amanda Kluveld van de Universiteit Maastricht. Zij brengt het boek Het vergeten verhaal van de Joodse gevangenen van Kamp Amersfoort uit. Zij heeft zes jaar over haar onderzoek gedaan.

Kluveld ontdekte dat zeker 82 Joden in Kamp Amersfoort zijn vermoord, waaronder een baby. Ook waren er directe deportaties. Twee treinen gingen richting Auschwitz en bijna vierhonderd Joden werden getransporteerd naar strafkamp Mauthausen, waar ze werden vermoord. “Dit onderzoek zet Kamp Amersfoort in een heel ander licht,” zegt Floris van Dijk, hoofd onderzoek bij Nationaal Monument Kamp Amersfoort, in dagblad Trouw. “Dat het erg was, konden we wel vermoeden, maar dat het zo erg was, is echt schokkend.”

Gemarginaliseerd

“In de naoorlogse herinneringscultuur zijn de Joodse gevangenen van dit kamp onterecht gemarginaliseerd,” aldus Van Dijk. De informatie over wat er in het kamp gebeurde was dus onvolledig. Mede daardoor komt Amersfoort niet voor op de internationale lijstjes van concentratiekampen waar Joden werden vermoord. Van Dijk stelt dat dat moet worden aangepast. Voorheen stond Amersfoort vooral te boek als kamp waar verzetsmensen dwangarbeid moesten verrichten of werden vastgehouden totdat ze werden gedeporteerd naar concentratie en vernietigingskampen in Midden- en Oost-Europa.

Kluveld ontdekte dat de Joden in dit kamp op gruwelijke wijze zijn behandeld en apart gezet. “Wat met de Joden in Kamp Amersfoort gebeurde, past niet in het relatief cleane beeld dat er is van de Jodenvervolging in Nederland. Er werden potloden in hun ogen gestoken, baarden in brand gestoken, Joden werden in beerputten gegooid, doodgeslagen. Het zijn praktijken waarvan we misschien denken: dat gebeurde elders. Maar het gebeurde wel degelijk hier. En het had ook een bedoeling,” aldus de historica in Trouw.

Verdeel en heers

Het was de bedoeling van de kampleiding om aan verdeel en heers te doen. De grote groep niet-Joden moest worden opgezet tegen de kleine Joodse groep in het kamp – van de 47.000 gevangenen waren er circa drieduizend Joods. Niet-Joden kregen bijvoorbeeld minder te eten, zodat zij op een gegeven moment wel eten moesten pikken van de Joden. “Tegen Jodenhelpers werd gezegd: je bent hier binnen drie maanden antisemiet,” vertelt Kluveld.

Tijdens haar onderzoek vond de historica veel nieuwe egodocumenten, onder meer in het buitenland. Ze maakte ook gebruik van verklaringen van gevangenen in naoorlogse processen tegen nationaal-socialisten. In haar boek beschrijft Kluveld alleen de gruwelen waarvoor de meerder bronnen vond. Veel ander geweld tegen Joden heeft ze buiten beschouwing gelaten, onder meer om effectbejag van antisemieten te voorkomen. Deze voorbeelden zeggen volgens haar reeds genoeg.

Kluveld hoopt vooral dat door haar onderzoek de nazaten van de Joodse gevangenen van Amersfoort meer erkenning krijgen voor het leed dat hun familieleden is aangedaan in het kamp in de vorm van vele vernederingen en mishandelingen. “Wat we uit dit onderzoek leren is dat Kamp Amersfoort voor heel veel Joodse gevangenen het begin van het einde was.”