‘Lykke-Per’ is Downton Abbey met Nordic Noir – filmrecensie

Met slaande deuren, zijn hoofd nog nasuizend van de oorvijg die zijn vader hem als afscheid gaf, verlaat Peter-Andreas Sidenius het ouderlijk huis. Weg wil hij, weg uit het verstikkende zwartekousenmilieu, weg naar het bruisende Kopenhagen dat op de drempel staat van een nieuwe eeuw .

Zo begint Lykke-Per, een speelfilm uit 2018 van de Deense regisseur (en Oscarwinnaar) Bille August, nu te zien op Netflix. De film is gebaseerd op een roman uit het begin van de twintigste eeuw van de Deense Nobelprijswinnaar Henrik Pontoppidan. Het boek was (en is) omstreden vanwege de karikaturale en vaak antisemitische beschrijvingen van sommige Joodse personages. De vraag was dan ook hoe regisseur August dat zou aanpakken.

Opportunistische narcist
Lykke-Per gaat over Peter-Andreas Sidenius, een  man die breekt met het beklemmende geloof van zijn voorvaderen, die kiest voor vooruitgang en techniek, en die grootse plannen heeft. En aanvankelijk lacht het geluk de ingenieur-student toe. Ivan, zoon van de rijke Joodse koopman Philip Salomon, ziet wel iets in Peter-Andreas’ visionaire project om met waterwerken land te ontginnen, en energie te winnen uit wind en water. Zo treedt Per (hij verandert zijn naam) in een wereld vol nieuwe mogelijkheden, goede contacten en mooie jonge vrouwen. Hij flirt eerst met Nanny, Ivans jongste zusje, maar als hij doorkrijgt dat oudste zus Jakobe en nog meer geld heeft, wil hij haar. En zij wil hem. Haar passie wakkert het vuur van ambitie én liefde in hem aan. Acteur Esben Smed zet hier een Per neer met alle nuances van de opportunistische narcist, die Per in wezen is, maar van wie je in de loop van de film toch gaat houden.

De wet van Jante
Maar met afwijzingen kan Per niet omgaan. Compromissen sluiten kan hij ook niet. Niet in zijn werk, waar hij invloedrijke contacten schoffeert, en ook niet privé, waar verzoening met zijn eigen familie ondanks herhaalde pogingen strandt. Tegenslag is bevestiging van wat zijn domineesvader hem inhamerde: ‘de Heere’ straft degene die het hoofd boven het maaiveld uitsteekt – een bekend Deens thema, zie de Wet van Jante waarmee de Deens-Noorse schrijver Aksel Sandemose (1899–1965) de in zijn ogen typische bekrompenheid van de Scandinavische mentaliteit beschreef.

Als zijn moeder overlijdt en hij haar lichaam begeleidt naar de plaats waar hij is opgegroeid, gooit Per het roer om. Hij verbreekt zijn verloving met de Joodse Jakobe, die niets van zijn besluit begrijpt. Deze scène is het dramatische hoogtepunt van de film voor Katrine Greis-Rosenthal (een Deense actrice van Joodse komaf), die in de verder wat vlakke Jakobe-rol niet veel heeft om mee te spelen. Per trouwt met domineesdochter Inger en vestigt zich in de provincie. Maar ook hier blijven de oude demonen hem achtervolgen. Zijn werk mislukt, en tegen zijn zoontje is hij al net zo gewelddadig als zijn vader eerder tegen hem. Uiteindelijk trekt hij zich alleen terug op het Deense platteland.

Downton Abbey en Nordic Noir
De bijna drie uur durende film is een feest voor het oog en daarmee verwant aan de andere beroemde films van Bille August: Pelle de Overaar (Oscar, 1987) en Den godan viljan (1992). De overdaad en aandacht voor details doen denken aan series als Downton Abbey of The Crown. De huizen van de familie Salomon stralen dezelfde elegantie en joie de vivre uit als hun bewoners en bezoekers. Zelfs de sjoel (die van Kopenhagen) omarmt de bezoekers in zijn warme licht. Waar Per’s familie in beeld komt, is dat in grijze tinten, sjofel – bijna minimalistisch, op de Nordic Noir-manier zoals te zien in series als Forbrydelsen, The Bridge of Borgen.

Grote stappen, snel thuis?
Waar de film in het begin een aangenaam rustige flow heeft, wordt die vooral naar het eind toe schokkerig en schetsmatig. De film eist een groot vermogen van de kijker om de witte plekken zelf in te vullen vanaf het moment dat Per teruggaat naar de provincie. Het lijkt alsof Bille August opeens dacht: Die film wordt te lang!, en dat hij daarom de kijker in hoog tempo bekogelt met symbolische scènes. Dit om te eindigen in het eenzame huisje waar de aan kanker stervende Per zich heeft teruggetrokken.

Toch is de film de moeite van het bijna drie uur kijken waard. Niet alleen vanwege de fraaie beelden, maar ook vanwege de opmerkelijke mix van Joodse vrijzinnigheid en de protestantse worsteling met het geloof à la Jan Wolters en Maarten ’t Hart.

En antisemitisch? Lykke-Per geeft een ietwat romantisch maar niet onwaarheidsgetrouw beeld van de welvarende, kosmopolitische Joodse bourgeoisie in Kopenhagen aan het eind van de 19de eeuw. Joodse families als Nathanson, Bing, en Hirschsprung droegen immers bij aan de industriële en culturele ontwikkeling van Denemarken. Discriminatie was voor Deense Joden deel van het bestaan en Bille August gaat dat niet uit de weg. Hij geeft het vrij zakelijk weer, van alledaagse micro aggressions als fluisterpraatjes en uitschelden, tot de scène waarin Jakobe wordt weggejaagd uit een liefdadigheidsvereniging voor armen. Maar oordeel vooral zelf en ga deze film zien.

Lees ook:
Is er een toekomst voor Deense Joden? – serie Joods Denemarken
Denemarken heeft een geschiedenis die aantoont dat Joden zich er veilig kunnen voelen, maar de aanvallen van de Nordic Resistance Movement van 2019 met Kristallnacht en van voor Jom Kipoer van 2020 geven te denken. Is Denemarken nog wel een land waarin Joden willen wonen?