‘De man die geen hekel had aan Joden’ is te rommelig – boekrecensie

Boek Chaja Polak
AC

In 2017 verscheen het boek ‘Oorlogsouders’ van Isabel van Boetzelaer, dochter van een zeer foute baron. Haar vader werd vrijwillig lid van de SS en vocht aan het Oostfront. Daarna, toen hij weer in Nederland was, werd hij Unterscharführer van een eenheid van de Sicherheitsdienst in Den Haag, het commando-Boetzelaer genaamd, die ondergedoken Joden en ook verzetstrijders opspoorde en arresteerde. Na de oorlog werd deze overtuigde nazi veroordeeld en kreeg gevangenisstraf.

Het boek van dochter Isabel, waarin zij haar vader als ‘een goed mens’ probeerde voor te stellen, werd aanbevolen door onder andere de historicus Ad van Liempt, maar al snel bleek dat het boek wemelde van de leugens en weglatingen van essentiële informatie. In 2018 verscheen een ‘herziene editie’ van het boek, maar volgens de critici is er niets wezenlijks veranderd.

Schrijfster Chaja Polak was één van die critici. Bij het zien van de naam Van Boetzelaer ging bij haar het alarm af: haar vader – niet alleen Joods, maar ook verzetsman – werd door ‘medewerkers’ van Van Boetzelaer op zijn onderduikadres gearresteerd, samen met zijn vrouw. Door een wonder bleef baby Chaja achter; zij werd snel naar een ander onderduikadres gebracht, voordat de collaborateurs hun vergissing zouden merken en haar alsnog zouden komen halen. Vader Polak werd na zijn arrestatie gemarteld. Beide ouders werden gedeporteerd; alleen de moeder kwam terug.

Polak besloot een boek te schrijven om de leugens en halve waarheden uit ‘Oorlogsouders’ te weerleggen. Zij deed uitgebreid onderzoek, samen met haar halfbroer Hans Fels, documentairemaker. Over het onderzoek en de geschiedenis van Polak en haar ouders werd ondertussen ook een documentaire gemaakt. Dit alles is verwerkt in het boek dat onlangs verscheen: ‘De man die geen hekel had aan Joden’. Deze titel is afgeleid van een bewering die Van Boetzelaer doet in het boek over haar vader.

Het boek zelf is helaas – doordat er te veel verhalen door elkaar lopen – te rommelig geworden. Delen over het maken van de documentaire, opmerkingen over de onbetrouwbaarheid van Van Boetzelaer’s boek, een gefantaseerde dialoog met Van Liempt (die overigens heeft geweigerd zijn excuses aan te bieden voor zijn volkomen verkeerde oordeel over het boek van Van Boetzelaer), stukjes persoonlijke geschiedenis over de periode tijdens en na de oorlog; een conflict met Herinneringscentrum Kamp Westerbork (dat aanvankelijk Van Boetzelaer wilde uitnodigen voor een lezing) en uiteindelijk het langverwachte bezoek aan het Centraal Archief Bijzondere Rechtspraak in Den Haag lopen door elkaar. Polak moest toestemming vragen om deze archieven in te mogen zien en kreeg die uiteindelijk, als dochter van slachtoffers van het ‘commando-Boetzelaer’. Dat is iets waar je als lezer naar uitkijkt. Als Polak en haar broer eindelijk de stukken onder ogen krijgen, schrijft zij dat er zeker nog een of twee bezoeken nodig zullen zijn om alles te lezen. En dan houdt het boek op. Ja, veel gegevens uit het archief zullen verwerkt zijn in het boek, maar omdat alles door elkaar staat en er niet veel rechtstreeks commentaar op specifieke passages of citaten is, blijf je als lezer in het ongewisse over wat Polak nu precies heeft gezien in dat archief. Deze lezer had in elk geval gehoopt op weerlegging van specifieke passages in het boek van Van Boetzelaer op grond van de vondsten in het archief. Met het boek zoals het is, valt te vrezen dat een niet-ingewijde lezer zich gaat afvragen wat er nu precies fout is aan ‘Oorlogsouders’.

Het is extra jammer dat dit boek tot op zekere hoogte een mislukking is, omdat het ingaat tegen wat de dit jaar overleden historica Evelien Gans ‘nivellering’ noemde: de trend om het verschil tussen daders en slachtoffers in de Tweede Wereldoorlog, en in het bijzonder in de Sjoa, te bedelven onder grijstinten. Dat is een gevaarlijke trend, zeker nu er generaties opgroeien voor wie de Sjoa net zo ver weg lijkt als de Tachtigjarige Oorlog. Een boek dat duidelijker keuzes had gemaakt over wat wel en wat niet te betrekken in het verhaal, had een nog belangrijker bijdrage kunnen zijn. Dat neemt niet weg dat het goed is dat het er is.

Deze recensie werd geschreven door Manja Ressler

Titel: De man die geen hekel had aan Joden. Een botsing met het verleden.
Auteur: Chaja Polak
Uitgeverij: AtlasContact
ISBN: 978-90-450-3769-1
Prijs: 18,99 euro

Categorie: | |

Home » Nieuws » ‘De man die geen hekel had aan Joden’ is te rommelig – boekrecensie