Nieuwe boeken: oude wijn in nieuwe zakken? – column David Barnouw
Het verzwegen leven, Stille helden, Vergeten slachtoffers, Vergeten helden, Een van de laatst levende veteranen, Wij overleefden, Oorlogskind, Verzetsheldin uit Rotterdam, Op zoek naar een Joodse familie, Ook mijn Holocaust, Zwarte Jaren, Oorlogskinderen, Een leven in verzet, Een familie in het verzet en Ik was erbij.
De columnist is zeker zijn boekenkast aan het opruimen, zal de lezer denken. Maar nee, dit zijn titels van boeken die de afgelopen twee, drie jaar zijn uitgekomen. Dit soort titels of aanverwante benamingen komen al decennia voorbijen laten zien dat er weinig nieuws onder de zon is.
Zo is in de boekenreeks Joodse huizen. Verhalen over vooroorlogse bewoners is kortgeleden deel zeven verschenen. De serie beoogt een reconstructie van de historie te geven aan de hand van adressen en ‘vormt een gestaag groeiend papieren monument voor een verdwenen cultuur’. De vraag is natuurlijk hoeveel delen er nog volgen en of die allemaal even waardevol zijn. Dat geldt evenzeer voor de stroom aan familiegeschiedenissen, al dan niet eindigend in Auschwitz of onderduik.
Het is de tweede of derde generatie die over de oorlog schrijft en door auteurs die soms min of meer toevallig aan hun onderwerp zijn gekomen. Dat geldt bijvoorbeeld voor Roxane van Iperen, die in een huis in het Gooi kwam te wonen, waar een hele oorlogsgeschiedenis aan vast zat. Daar was al het een en ander over geschreven, maar haar roman ’t Hooge Nest, ‘een waar gebeurd verhaal’, werd een bestseller. Bijna tien jaar eerder werd een ander oorlogsverhaal, De vergelding. Een dorp in tijden van oorlog van Jan Brokken een bestseller. Ook gefictionaliseerd en gebaseerd op feiten en wellicht hebben dit soort boeken de toekomst als het over oorlog en herinnering gaat.
De stortvloed van publicaties over de Jodenvervolging is zo groot dat een ‘tussenstand’ in de vorm van een leesbaar overzicht geen overbodige luxe is. De Duitse historica Katja Happe deed dat enkele jaren geleden met Veel valse hoop. De Jodenvervolging in Nederland 1940-1945. Op basis van veel detailstudies en zonder een claim van ‘nieuw’ publiceerde zij een overtuigende beschrijving van vijf jaar vervolging en moord.
Twintig jaar geleden verscheen een overzichtswerk op de markt, dat veel stof deed opwaaien; Chris van der Heijden nam in Grijs verleden. Nederland en de Tweede Wereldoorlog volledig afstand van goed en fout. Een stortvloed van reacties volgde en er werd stevig over gediscussieerd, waarbij de superlatieven niet werden geschuwd. Hij kreeg niet veel navolgers, maar de negendelige televisieserie De Oorlog uit 2009 droeg wel degelijk grijze kenmerken. Het is eigenlijk treurig dat twintig jaar later Grijs verleden ongewijzigd wordt heruitgegeven, alsof er geen discussie is geweest. Het nieuwe van de uitgave zijn de vele illustraties, in zwart en wit, maar ook in kleur, alsof de auteur toch aan zijn eigen grijs is gaan twijfelen.
Het is mij opgevallen dat de laatste decennia recensenten steeds kritieklozer over oorlogsboeken schrijven, met name als het over de Holocaust gaat. Doen zij dat omdat zij bang om voor Holocaustontkenners te worden uitgemaakt als zij kritiek uitoefenen? Boeken over de oorlog moeten mijns inziens net zo worden besproken als boeken over welk ander onderwerp dan ook.
Lees ook:
‘Stolpersteine, waarom dit monopolie van Demnig?’ – column David Barnouw
Toen ik zo’n twintig jaar geleden voor het eerst hoorden van het fenomeen Stolpersteine, leek mij dat wel iets. Een klein monument voor vermoorde Joden, die geen graf hebben en zo herinnerd worden op de plek waar ze hebben gewoond. Lokaal, kleinschalig en bedacht door een Duitse kunstenaar met schuldgevoel. Beter kan je het niet hebben, leek mij. Maar het ging wringen, want de kunstenaar Gunter Demnig wilde alles in eigen hand houden, hoewel hij het maken van de messing plaatjes kortgeleden uit handen heeft gegeven…’
Deze column is mede mogelijk gemaakt door Stichting Maror.
