Oudega – column Frits Barend
In haar boek ‘De man die geen hekel had aan Joden’ haalt auteur Chaja Polak de helaas in 2018 overleden historicus prof. dr. Evelien Gans aan. Zij streed op het eind van haar leven tegen de opvatting dat toeval bepaalde of je in de Tweede Wereldoorlog in het verzet of bij de SS zat, de lotsbepaling die Isabel van Boetzelaer in haar leugenachtige boek ‘Oorlogsouders’ aanhaalde voor het verdedigen van de keuze van haar foute vader en foute grootvader. Net als Evelien Gans vreest ook Polak ‘het gevaar van nivellering, onwetendheid en onverschilligheid’ als ook ‘het accentueren van het lijden van nazi’s na de oorlog’. Polak maakte zich onlangs tijdens een lezing in Westerbork ernstige zorgen over de vergrijzing en vooral de rol daarin van Herinneringskamp Westerbork.
Persoonlijk heb ik vergrijzing altijd als een postume belediging opgevat voor de onderduikverschaffers van mijn ouders en broer, Jeltje en Jelle de Vries uit Oudega, naar welke laatste ik ben vernoemd. Mijn ouders en broer overleefden, mede omdat het echtpaar De Vries begin 1944 weloverwogen met alle risico’s van dien Joden in huis nam. De oudste dochter van mijn broer is vernoemd naar Jeltje, mijn oudste kleinzoon is net als ik vernoemd naar Jelle. De hoop van mijn broer en mij is dat de namen Jelle en Jeltje altijd in onze familie bewaard blijven.
Twee jaar geleden was ik gevraagd te spreken op de basisschool De Fluessen in het Oudega waar mijn ouders en broer ondergedoken zaten. Mijn gehoor bestond uit kinderen tussen de acht en twaalf jaar. Ik legde ze uit dat Jeltje eind 1943 tegen haar man Jelle zei: we moeten iets doen voor de Jodenmensen. Dat Jelle nog even twijfelde over de risico’s maar dat zijn vrouw en hij zich uiteindelijk bij het verzet in Gaasterland meldden en aanboden Joden in hun huis op te nemen. Dat mijn in 1942 geboren broer Awraham Philip Barend heette en dat hij in Friesland Bertje de Vries werd en werd bijgeschreven in het trouwboekje van Jelle en Jeltje, zijn heit en mem. Dat alle ruim 280 inwoners in Oudega na een paar maanden wisten dat op de boerderij van De Vries drie Joden woonden maar dat niemand de drie maal 7,50 gulden kopgeld ophaalde, het bedrag dat je kreeg voor het verraden van een Jood. Wat zouden jullie hebben gedaan, vroeg ik. Een meisje stak haar vingers op en zei dat ze het niet zou weten als ze helemaal geen geld had om eten te kopen voor haar kinderen. Een uur lang spraken we over helden, verraad, vluchtelingen en Jelle en Jeltje de Vries. Sommige leerlingen wisten dat mijn dochter Barbara en ik het blad Helden maken. Wie is uw held, vroegen ze me. Ik noemde er twee, Jelle en Jeltje de Vries, want zonder die twee Helden zouden mijn broer, zijn kinderen en kleinkinderen en mijn kinderen en kleinkinderen er niet zijn geweest. Zo simpel is het, zei ik tegen de leerlingen in Oudega.
In 2006 kregen heit en mem postuum de Yad Vashem onderscheiding, de onderscheiding voor niet-Joden voor het redden van Joods leven in de oorlog. Ik zei de leerlingen ook dat als ik in Friesland ben, ik altijd even het graf achter het plaatselijke kerkje bezoek en dat mijn broer na de oorlog op voetbalgebied in 1985 na ernstige antisemitische rellen tijdens Feyenoord-Ajax voor de tweede keer onderdook in Friesland. Sinds 1985 is hij kaarthouder van SC Heerenveen, waar Riemer en Annie van der Velde hem voetbalveiligheid verschaften en waar Foppe (de Haan) en Gert Jan (Verbeek) zijn nieuwe voetbalhelden werden. Na de lezing twee jaar geleden dronk ik nog wat met de leerkrachten. Toen ik een uur later naar huis wilde, stond een groep kinderen me op te wachten. Ze hadden het graf van heit en mem gevonden en versierd met madeliefjes.
Eind vorig jaar werd mijn broer gebeld door de schoolleiding. De kinderen van de school De Fluessen wilden het graf adopteren, verzorgen en onderhouden. Of we daar bezwaar tegen hadden? Een retorische vraag. Ze hebben inmiddels de letters weer zwartgeverfd. Woensdagmorgen 10 april as zal mijn broer de leerlingen vertellen over zijn jeugd in Oudega waarna basisschool De Fluessen in de kerk van Oudega tijdens een plechtigheid, uit naam van het Nationaal Comité 4 en 5, het grafmonument van Jelle en Jeltje de Vries-Haga officieel adopteert om de daad van Jelle en Jeltje de Vries levend te houden en door te geven aan volgende generaties. Net als een Joods graf zal het graf in Oudega nooit worden geruimd. Afgezet tegen de zorgen bij veel Joden over het beleid van ‘ons’ Westerbork zie ik de bloemen die de leerlingen van De Fluessen woensdag 10 april leggen op het graf van Jelle en Jeltje de Vries als een aangenaam lichtpunt. U bent net als de inwoners van Oudega, Elahuizen en Kolderwolde welkom.
