Poetins paranoia – column Hanneke Gelderblom

Wat bezielt Vladimir Poetin? Het is een vraag die velen bezighoudt en waarop tal van deskundigen een antwoord proberen te geven. Als Eerste Kamerlid en als lid van de Parlementaire assemblee van de Raad van Europa heb ik vijf jaar lang zowel Rusland als Oekraïne meerdere malen bezocht. Na het einde van de Sovjetunie maakte Rusland in 1991 een vorm van ontluikende democratie door. De niet-communisten vormden een kleine meerderheid in hun parlement. Zij stelden: “Europa is ‘ook ons huis – Dom Europa’; en ja, we weten dat er nog veel aan mensenrechten en kennis over onze eigen geschiedenis verbeterd moet en gaat worden. Oekraïne is een bevriende natie. Iedereen spreekt er immers Russisch en in Kiev staat het oeroude klooster,  de oorsprong van de Russisch orthodoxe kerk.”

Garnaaltje
Ik herinner me nog dat we als speciale delegatie van de Raad van Europa een bezoek brachten aan het Kremlin om de vredesvoorstellen uit 1995 van president Boris Jeltsin voor de deelrepubliek Tsjetsjenië te bespreken. En ook brachten we een bezoek aan het voor westerse ogen merkwaardige, volstrekt door militairen gerunde Ministerie van Ontwikkelingssamenwerking. Daar hangen natuurlijk kaarten met Rusland in het centrum van de wereld. En op dat moment besef je hoe groot Rusland eigenlijk is – en ergens in de linkerhoek bovenaan de kaart kon je nog een garnaaltje herkennen: dat was Nederland.

Inmiddels is Jeltsin in 1999 vervangen door Putin, die het uiteenvallen van de Sovjetunie ziet als een ramp voor het Russische volk. Hij grijpt met zijn KGB-opleiding dan ook steeds vaker terug op de Stalinistische manier van regeren met veel corruptie en vriendjes – oligarchen. Van de transformatie naar democratie is bitter weinig over. De misdaden en de duizenden slachtoffers die vielen tijdens het Stalin-tijdperk mogen niet langer in de schoolboeken vermeld worden, en de enige verhalen die de bevolking nu steeds maar weer hoort zijn die over de Grote Vaderlandse Oorlog tegen ‘het eeuwige oorlogszuchtige Duitsland’, dat ook nu nog Rusland ‘permanent bedreigt’.

Maidan
Het is voor Poetin ondenkbaar dat buurland Oekraïne niet langer tot de Russische invloedssfeer wil horen. Dat begon in 2013 toen de pro-Russische vazal-president Viktor Janoekovitsj door protesterende burgers werd verdreven en burgers vanaf de hoge regeringsgebouwen rondom het Maidan-plein door geheime politiescherpschutters werden neergemaaid. Op de Maidan was een, permanente religieuze bijeenkomst gaande waar  geestelijke leiders elkaar afwisselden. In de metrokelder onder het plein functioneerden deze priesters, kloosterlingen en rabbijnen samen ook als noodhospitaal.

Steeds luider klonk in Oekraïne de vraag: Hoe zit het met onze eigen geschiedenis? Wie is die verboden volksheld Bandera eigenlijk, die het spreken van onze eigen taal wilde bevorderen? Was hij alleen een ietwat extreem-rechtse nationalist of propageerde hij vooral de pro-nazi-ideologie zoals de Russen ons nog steeds voorhouden?

Holodomor
Andere vragen hebben de Oekraïners ook: waar komt het woord Holodomor vandaan? Wat is er waar van het verhaal van onze grootouders dat in de dertiger jaren alle graanvoorraad,  alle dieren en alle voer- en werktuigen werden geconfisqueerd. en de boeren in plaats van zelfstandige als slaven moesten werken, zonder loon en met nauwelijks eten? Bij dat laatste werd het geel in de Oekraïense vlag, symbool van de graanschuur van Europa, vervangen door een gedwongen collectivisatie van alle boerenbedrijven. Een collectivisatie die resulteerde in een geconstrueerde ramp met massale sterfte van duizenden Oekraïners, die niet door een zogenaamde ‘griep’ werd veroorzaakt.

In Kiev staat inmiddels een sober maar indrukwekkend Holodomor-museum dat herinnert aan deze verschrikkelijke periode. Bij een bezoek ging ook onze chauffeur er voor het eerst naar binnen. Hij liep naar de plank met de rij boeken met de vele plaatsnamen en bladerde in een van die boeken. In tranen liet hij het ons zien: “Kijk hier staat haar naam, hier woonde mijn grootmoeder. Ze is gestorven, maar in werkelijkheid vermoord door de georkestreerde ontbering.”

Babi Yar
Natuurlijk hebben ook de Joden in Oekraïne geleden onder de communistische dictatuur van Moskou. Uit historisch onderzoek, dat eerst niet mocht maar nu algemeen bekend is, blijkt dat de ‘Russische broeders’ die Kiev tegen de Duitsers zouden verdedigen, op de nacht van 19 september 1941 allemaal verdwenen waren. De Duitsers betrokken de mooie appartementen in de hoofdstraat van Kiev en vestigden daar hun kantoren. Na zes dagen werd de hele straat met het concertgebouw, de schouwburg en de musea opgeblazen. De vertrekkende Russen hadden alle kelders voorzien van mijnen die op afstand bediend konden worden.

En wie kreeg de schuld van deze ruïneuze aanslag op het centrum van Kiev? Uiteraard de Joden, want wie zou dat anders gedaan kunnen hebben! Alle Joodse inwoners  werden in twee dagen door de Duitsers opgepakt, in rijen samengedreven,  opgesteld aan de rand van de stad bij de kloof Babi Yar,  daar door Sonderkommando’s doodgeschoten en in de afgrond gedumpt. Zeker 33.771 mannen, vrouwen en kinderen werden vermoord. Slechts weinigen overleefden deze Oekraïense Sjoa. Dat lukte alleen als je, zoals mijn vriend van Maidan en held-rabbijn Alexander Dukovny mij vertelde,  wanneer je naast het algemeen gesproken Russisch ook de eigen taal het Oekraïens sprak. Alleen zij – zoals zijn eigen moeder – hadden een kans om op het platteland bij de inmiddels wel weer vrije boeren te kunnen onderduiken.

Poetins paranoia
Inmiddels heeft Rusland de Krim geannexeerd en wordt er door zogenaamde pro-Russische burgers on de regio’s Donetsk en Slaviansk al acht jaar oorlog gevoerd met dagelijkse slachtoffers en kapotgeschoten gebouwen als gevolg. Vanuit dit gebied werd ook de MH17 neergeschoten. En het saboteren gaat gewoon door. De Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE), waar ook Rusland deel van uitmaakt, heeft hier om de vrede te bevorderen een controlerende missie. Die legt dag na dag vast dat in de uit Rusland binnenkomende vrachtwagens met humanitaire hulp op het canvas, achter de meelzakjes en olieflessen gewoon kratten wapens en patronen liggen.

De laatste keer dat ik in Noord-Oekraïne voor de OVSE verkiezingswaarnemer was, kwam een wat oudere man naar mij toe. “Wij zijn zo blij dat jullie hier komen kijken of de verkiezingen eerlijk verlopen, en niet frauduleus zoals op de Krim waar u niet welkom was. Zou u even met mij mee willen gaan, daar die heuvel op? Kijk, ziet u die tanks daar, die staan er al maanden. Maar mevrouw, als ze de grens over komen zal ik ze kelen met mijn blote handen.” Van hem kreeg ik een rol wc-papier om boven mijn bureau te hangen met daarop het gezicht van vriend Poetin – hij heeft daar nog niet dat door waarschijnlijk het gebruik van prednison zo vervormde, opgeblazen gezicht.

Poetins paranoia is niet de NAVO, maar de democratie. Zeker 75 procent van de Oekraïners kiest nu voor het westen. Ze willen kiezen voor democratie en niet voor Rusland. Mijn Russisch is beperkt tot een tiental woorden, maar onder zijn foto op die wc-rol staat in het cyrillisch ‘STRONT’.

Deze column is mede mogelijk gemaakt door Stichting Maror.