Staat Tweede Wereldoorlog gelijk aan de Sjoa? – column David Barnouw
Auschwitz-Birkenau staat voor Holocaust en Holocaust alleen; dat denken ten minste veel mensen, terwijl de werkelijkheid ingewikkelder is. Auschwitz is natuurlijk ook tot een symbool geworden, net als de treinen naar Auschwitz.
In de eerste decennia na de oorlog werd het lot van de Joden eigenlijk als één van de onderwerpen van de oorlog beschouwd. Weliswaar een belangrijk onderwerp, maar bijvoorbeeld in Nederland stond de Hongerwinter zeer lang als nummer één op de oorlogsherinneringslijst. Na de jaren zestig, en zeker rond de eeuwwisseling, is de Holocaust als het belangrijkste oorlogsonderwerp naar voren gekomen. Door literatuur en film, door een niet te stuiten drang naar herinneringsmonumenten, door het oprichten van Holocaustcentra, vooral in de Verenigde Staten, door lobbyen en door een actief staatsingrijpen staat nu de Holocaust onbetwist nummer één.
Het ‘International Forum on the Holocaust in Stockholm’ in januari 2000 was daar een goed voorbeeld van. Ik heb al eerder geschreven hoe Zweden, met veel Tweede Wereldoorlog-boter op het hoofd, daar een goede sier maakte met als centraal thema ‘Nooit Meer Auschwitz’.
Is dat erg, kun je je afvragen? De Holocaust was toch het ergste wat er in de Tweede Wereldoorlog is gebeurd? Ja, het was erg toen de moord op de Joden niet de aandacht kreeg die het verdiende. En ja, het is ook erg dat de Holocaust nu het enige thema lijkt te zijn. Zeker, de Sinti en Roma worden nu ook onder de grote moord geschaard en algemene kreten dat discriminatie tegen wie dan ook fout is, worden ook wel geuit. Maar o wee als andere groepen zich ook als slachtoffer aanmelden, dan wordt er vaak ernstig geprotesteerd. Als Polen melden dat er ook niet-Joden in Auschwitz zijn omgekomen, Rooms-Katholieke Polen wel te verstaan, wordt dat wat wrevelig terzijde geschoven. ‘Die Polen spelen altijd de slachtofferrol’, wordt er dan gezegd. Ik geloof dat meer dan twintig procent van de inwoners van Polen is omgekomen in de Tweede Wereldoorlog; dus mogen ze zich als slachtoffer gedragen? Als de Poolse staat terecht keer op keer verteld dat Auschwitz, Majdanek of Sobibor geen Poolse kampen zijn, heeft die staat groot gelijk. De manier waarop men dat wil afdwingen, is natuurlijk onzin; geschiedenis hoort niet via wetten geregeld te worden. En dat Polen meer Yad Vashem onderscheidingen heeft dan Nederland, zegt ook wel iets, zeker als je bedenkt dat in Polen het helpen van Joden vele malen gevaarlijker was dan in Nederland.
Polen bedreigt natuurlijk de Joodse uniciteit van Auschwitz. Door dat land constant neer te zetten als ‘antisemitisch en nationalistisch’ ontneem je de Polen daarbij eigenlijk ook het recht om onderdeel van Auschwitz te zijn. Zulke schurken hebben daar natuurlijk geen plaats.
Als er met ‘Nooit Meer Auschwitz’ bedoeld wordt dat er nooit meer volkerenmoorden, genocides of hoe de juridische term van massamoorden ook is, mogen plaatsvinden, dan lijkt mij dat een prima zaak. Maar laat die inclusiviteit dan ook voor Auschwitz zelf gelden.
En laat dan ook de Tweede Wereldoorlog niet gelijk staan met de Holocaust.
