‘Joodse vrouw blijkt lesbisch’ – boekrecensie

De roman ‘De Joodse Vrouw’ van Anneloes Tieleman gaat over de ontluikende liefde tussen ene Maartje en Aviva, een, de titel zegt het het al, Joodse vrouw. En niet zomaar Joods, nee, ultra-orthodox, compleet met sjeitel (pruik) die duidt op een chassidische variant. En dan dus lesbisch.

Nu ben ik als roomblanke, niet-gelovige, heteroseksuele man wel de minst aangewezene om daar een recensie over te schrijven, maar omdat liefde immers universeel is, ik wel wat kijk heb op de vigerende schrijfstijlen in romans, en enig zicht op de Joodse cultuur, zal ik toch een poging doen.

Eigen beheer

Eerder gaf Tieleman (1987), in eigen beheer, de roman ‘Achter een lens gevangen’ uit, waar in een Franse setting een jonge vrouw ondanks het verzet van een moeder een romance krijgt met de galeriehoudster Rosemarie. Of zoals daar de flaptekst van luidde ‘een liefdevolle relatie tussen de twee, hetgeen bemoeilijkt wordt door het feit dat de mooie Rosemarie een vriendin van haar moeder is. Zal Phileine eindelijk haar dominante moeder het hoofd bieden?’

Tsja. Dit thema, de (lesbische) liefde die overwint ondanks maatschappelijke of familiaire tegenwerking, vormt ook het overzichtelijke motief voor ‘De Joodse Vrouw’. En het is, zonder daar meteen een oordeel over te geven, ook een motief dat veelvuldig voorkomt in populaire vrijetijdsliteratuur, zoals de Bouquetreeks, waarin vaak allerlei hindernissen moeten worden overwonnen voordat de twee hoofdpersonen altijd samen kunnen zijn.

Potsierlijk

Het lijkt dan ook alsof Tieleman haar schrijfstijl door dat genre heeft laten inspireren. Romans schrijven is voornamelijk suggereren en weglaten, maar hier wordt erg veel nadrukkelijk gedáán, veelal beschreven in bijzinnen, bijwoorden of bijvoeglijke naamwoorden. Zo zal de hoofdpersoon nou nooit eens gewoon fluisteren, nee, ze fluistert bijvoorbeeld ‘krakend’. Men hijgt ‘zwaar’ en ‘ogen’ vullen zich steevast ‘met tranen.’ Soms is die nadruk potsierlijk of zelfs irritant. Zo loopt ze ‘met een zwaar hart naar binnen.’ Nou wist de lezer al dat ze in de sores zat, dus waarom ze nou dat zware hart ook nog eens mee gezeuld moet, het is de lezer een raadsel. Ze ‘draait wild kuchend heen en weer’, trekt ‘vragend een wenkbrauw op’, ‘woelt bevangen de door de hitte urenlang’, ‘haar gezicht staat vragend’ en iemand ‘vraagt met rokerige stem.’

Maar of al die toelichtingen effectvol zijn in een roman, dát is eerder de vraag. Stilistisch valt, kortom, er aan Tielemans stijl nog wel wat te verbeteren, en dat geldt ook voor de hele of halve ‘tantebetjes’ die de schrijfster vaak opvoert. Zo gaat de hoofdpersoon ‘naar huis met de punten die ze moest aanpassen.’ Dat moet dan nog een heel werk zijn geweest, die punten wandelend mee te krijgen.

Voorspelbaar

Daarnaast verloopt deze roman overzichtelijk voorspelbaar. Zonder de hele plot te verklappen: die moeder wordt dement en kan dus niet meer, zoals in Tielemans vorige roman, haar dochters geluk in de weg staan. En na allerlei verwikkelingen en zijwegen lonkt op bladzijde 272 het geluk, al is dat op de allerlaatste pagina. Maar de roman is allesbehalve braaf.

Zoals de Bouqetreeks ooit haar gemiddelde inhoud licht erotisch aandikte, en daar zelfs een speciale Harlequinreeks voor verzon, omdat de verhalen door veel lezeressen als te braaf werden gezien, zo last Tieleman af en toe een expliciete scène in haar roman. In een bij haar vorige boek duidelijk door de uitgeverij geïnspireerde recensie heet haar stijl zo: ‘de handelingen van de hoofdrolspelers worden vaak tot in detail beschreven. Niet alleen bij alledaagse dingen, maar vooral ook wanneer de liefde tussen twee vrouwen wordt bedreven. Dit is opwindend en romantisch gedaan en absoluut nergens vulgair of over-the-top.’

Je zou, maar wie ben ik, bijna zeggen: gíng het maar eens over the top. Nu wordt er heel wat gehijgd en diep in ogen gekeken, en is er nogal eens sprake van verschuivende bikinibandjes en onderdrukt gekreun. Nee, het is geen Wolkers of Cremer, of ook maar Reve. Toegegeven, het beschrijven van de lijfelijke liefde in romans is een hachelijke onderneming, die altijd het gevaar loopt te verworden tot een mechanische beschrijving. Dus alle lof voor de schrijfster bij deze pogingen.

Jodendom

Qua Jodendom, tenslotte, mag de schrijfster ook wel wat intensiever research plegen. Zo wordt er ‘naar de sjoel’ gegaan, terwijl toch echt, zonder lidwaard, ‘naar sjoel’ gebruikelijk is. Ook bevindt de pruik, de sjeitel, zich ‘op lange, golvende zwarte haren’, terwijl élke orthodoxe pruikendraagster weet dat het nog een heel gedoe is veel lang haar onder dat ding te proppen. Maar goed, details. Dat geldt niet voor wat toch een van de hoofdthema’s zou moeten zijn: de verderfelijke invloed van de Joodse orthodoxie op de vrije liefde.

Het is immer, lezen wij vrijwel aan het einde van deze roman, ‘het geloof van mijn familie waardoor zulke dingen gebeuren’. Maar ís dat zo? In ‘De Joodse vrouw’ lijkt de Joodse cultuur eerder een coulisse, een achtergrond die nergens expliciet wordt. De omslag is nog het meest expliciet: een vrouw die haar handen vouwt om een Israëlische vlag, terwijl daaromheen weer prikkeldraad als een soort handboei functioneert. Bijna suggererend dat prikkeldraad, WO2-kampsituaties en verborgen lesbisch zijn één pot nat zijn. Althans, alsof de schrijfster dat wilde suggereren maar behalve op de omslag bang was zich er aan te branden.

Goede bedoelingen

In een écht orthodox milieu, trouwens, zou vrouwenliefde sowieso nooit zo ver komen. Daar waren die twee allang uit elkaar gehaald. Dat gebeurt ook (deels) in deze roman. Maar ja, dan heb je geen verhaal, lat staan zinderende erotiek. Dan nog blijft de vraag: had dit ook in een ander orthodox milieu kunnen spelen? In de Biblebelt, of bij moslims? Het antwoord daarop is uiteraard bevestigend.

Kijk, de Bouquetreeks, of in dit geval de lesbische, licht erotische roman, het is een te respecteren genre. Hele volksstammen vinden bevrediging in het lezen ervan. De schrijfster zal het ongetwijfeld ook allemaal goed bedoelen, en met dit boek mede de emancipatie van haar doelgroep willen bevorderen. Maar wat dan nou specifiek met Jodendom te maken heeft, behalve een pakkende romantitel of effectbejag op de omslag, is mij niet duidelijk.

Titel: De Joodse vrouw
Auteur: Anneloes Tieleman
Uitgever: Uitgeverij Doornwater
ISBN: 987-90-832770-7-3
Prijs: 21,95 euro

Lees ook:
‘De boycot van Israël’, een boek met bijvangst – recensie
‘De voormalige kraker Kees Broer, thans eerzaam informaticus te Eindhoven, heeft zich via zijn website ‘Keesje Maduraatje’ zo immens gehaat gemaakt bij anti-Israëlactvisten, dat het steeds weer verbazing wekt hoe goed hij nog op de hoogte is van pro-Palestijnse clubs in Nederland. Immers, bij nogal wat bijeenkomsten werd Broer, met zijn opvallend forse gestalte, de deur geweigerd – tot zover de openheid en bereidheid tot discussie bij dit soort types…’