‘Oorlogsouders blijft gevaarlijk boek’
Naar aanleiding van het binnenkort verschijnen van de herziene editie van ‘Oorlogsouders’ sprak NRC met de schrijver Chaja Polak en haar na de oorlog geboren broer, documentairemaker Hans Fels.
Chaja Polak’s eerste herinnering is die aan de eerste dag op haar onderduikadres, de dag na de arrestatie van haar ouders in 1944. Die arrestatie zelf herinnert zij zich niet. Haar broer Hans Fels denkt dat zij die heeft verdrongen. Die herinnering zal te lezen zijn in haar boek ‘De man die geen hekel had aan Joden’, dat in oktober zal verschijnen. De titel verwijst naar Willem baron van Boetzelaer, lid van de Waffen-SS, gevochten aan het Oostfront en later Unterscharführer van een eenheid van de Sicherheitsdienst in Den Haag, het commando-Boetzelaer genoemd. Zijn medewerker Johan Krom voerde met andere leden van het commando de arrestatie uit.
Dat de baron geen hekel had aan Joden, staat letterlijk in ‘Oorlogsouders’, het boek dat dochter Isabel van Boetzelaer vorig jaar publiceerde. Daarin staat ook dat Van Boetzelaer niet actief op ondergedoken Joden en verzetslieden joeg. Deze en andere beweringen zullen in ‘De man die geen hekel had aan Joden’ onderuit worden gehaald, belooft Chaja Polak.
Binnenkort verschijnt een herziene editie van ‘Oorlogsouders’. In augustus vorig jaar onthulde NRC dat Isabel van Boetzelaer vele belastende feiten over haar Nederlandse vader en Duitse grootvader over het hoofd had gezien of onvermeld gelaten. Van Boetzelaer nam zich daarop voor aanvullend onderzoek te doen en haar boek te herzien. Polak en Fels namen alvast de nieuwe editie door, maar zijn niet onder de indruk van de aanpassingen. Zij vinden dat er niets wezenlijks is veranderd en dat de herziene versie vooral vragen oproept, zonder het antwoord te willen geven: Van Boetzelaer was een overtuigde nazi.
Polak en Fels noemen Oorlogsouders een gevaarlijk boek, in een tijd dat kennis van wat zich in de Tweede Wereldoorlog heeft afgespeeld afneemt en dat het publiek vooral benieuwd lijkt naar verhalen vanuit eens een ander perspectief dan dat van de slachtoffers. Oorlogsouders was, en is ook in de nieuwe editie nog, een voorbeeld van wat Fels en Polak als ‘nivellering’ betitelen. “Iedereen was een beetje slachtoffer in de oorlog, iedereen beetje schuldig.”
Als kinderen van slachtoffers van het commando-Van Boetzelaer mochten Polak en Fels de dossiers inzien van de baron in het Centraal Archief Bijzondere Rechtspraak in Den Haag. Daarmee kregen zij toegang tot dezelfde bron als Isabel van Boetzelaer. Daar ontdekten ze dat de dochter van de baron selectief gebruik had gemaakt van de gegevens. “Zij citeert vaak tot de komma. En alles wat daar achter staat, laat ze weg.”
Het diepst trof broer en zus de verklaring van een getuige die kort met Hans Polak in de Scheveningse gevangeniscel had gezeten. Hij beschrijft hoe hij hem later nog een keer ziet staan in de gang, en hoe getekend zijn gezicht was.
Willem van Boetzelaer deed voor de rechter alsof hij normaal politiewerk had gedaan en zoveel mogelijk mensen had gespaard. Albert Heymans schrijft in ‘Jood zonder ster’ (1999) dat Van Boetzelaer hem tegen het eind van de oorlog vroeg of hij, mocht Duitsland verliezen, zou willen getuigen dat de politieman hem en zijn zus niet had aangegeven. “Jullie zijn niet het type Joden dat ik altijd heb bestreden,” zegt Van Boetzelaer. In 1947 ontvangt Heymans, hij is geëmigreerd naar Palestina, een brief van de advocaat van Van Boetzelaer met precies die vraag. Zonder aarzeling, schrijft Heymans, heeft hij de brief in de prullenmand gegooid.
Het zijn dit soort passages die de lezer niet bij Isabel van Boetzelaer zal vinden, reden waarom Fels en Polak ook de herziene editie van ‘Oorlogsouders’ als ‘manipulatief’ betitelen.
