Portugese diplomaat die Joden redde, postuum geëerd
De Portugese diplomaat Aristides de Sousa Mendes is postuum geëerd in Lissabon. In het Nationale Pantheon – een kerk waar Portugese helden worden herinnerd – werd een plaquette onthuld van de man, die in de Tweede Wereldoorlog tienduizend Joodse vluchtelingen redde. Ook redde hij nog 20.000 niet-Joden uit de handen van de nazi’s. President Marcelo Rebelo de Sousa van Portugal behoorde tot de aanwezige hoogwaardigheidsbekleders. De ceremonie was live te zien op de Portugese televisie. Eerder was er controverse over een uitspraak van een rechtse politicus inzake Mendes.
“Aristides de Sousa Mendes heeft op dat tragische moment de Portugese geschiedenis veranderd,” zei De Sousa tijdens de plechtigheid. Portugal is hem ‘eeuwig dankbaar’, aldus de president. Met de verankering van de beeltenis van de diplomaat in het Nationale Pantheon lijkt zijn rehabilitatie te zijn voltooid. Nog in de oorlog werd Mendes geschorst en ontslagen door het fascistische regime van Antonio Salazar en pas in 1966 werd onderkend wat voor een goeds hij had verricht. Zo werd hij postuum opgenomen onder de rechtvaardigen der volkeren, de Yad Vashem-onderscheiding voor mensen die Joden in de Sjoa hebben gered. Ook zijn er straten en pleinen naar hem vernoemd.
In 1940 diende Mendes als consul in Bordeaux, waar hij visa verleende aan vluchtelingen die voor de opmars van de nazi’s op de vlucht geslagen waren. Hij heeft naar schatting 30.000 mensen gered, waaronder tienduizend Joden. Met de reisdocumenten konden ze door naar Portugal om daar de oorlog door te komen of om verder te reizen naar bijvoorbeeld de Verenigde Staten of Groot-Brittannië. Door de visa af te geven kon het neutrale Portugal nog een bijdrage leveren aan het redden van mensen in levensnood. Het fascistische regime van Salazar was het daar dus mee oneens.
Vorig jaar ontstond tumult in Portugal nadat een rechtse politicus kwade woorden over Mendes sprak. Vice-president Abel Matos Santos van de rechts-conservatieve CDS-PP noemde de diplomaat van weleer ‘hun leenhaai’. De Joodse gemeenschap van Lissabon maakte bezwaar tegen de antisemitische uiting van Matos Santos. Een ‘leenhaai’ is een geldwoekeraar, een term die door antisemieten wordt gerelateerd aan de Joden. In een verklaring, waarin de opmerking werd veroordeeld, noemde de Joodse gemeenschap het ‘een belediging voor alle geredde Joden en niet-Joden’ van de nazi’s. De Joodse verklaring haalde de media en werd ondersteund.
Lees ook:
Spanje en Portugal geven tienduizend paspoorten aan Sefardische Joden
Sinds 2015 hebben Spanje en Portugal aan zeker tienduizend paspoorten uitgereikt aan Sefardische Joden die kunnen aantonen dat hun voorouders afkomstig zijn van het Iberische schiereiland. Het gaat met name om Joden die momenteel in Turkije en Latijns-Amerika wonen. Van de Turkse Joden wordt gezegd dat zij de paspoorten aanvragen als garantiemiddel indien het in hun land onleefbaar wordt. Deze Joden spreken vaak nog Ladino, een taal die afkomstig is van het Iberisch schiereiland.
