Israël en Turkije halen banden aan: meer handel en samenwerking

Israël en Turkije gaan nauwer samenwerken. De twee landen hebben deze week afgesproken dat ze meer handel gaan drijven en ook andere vormen van samenwerking zullen uitbreiden of aangaan. De afspraken zijn het resultaat van gesprekken achter de schermen die uitmondden in een bilateraal onderhoud tussen de nieuwe Israëlische President Isaac Herzog en de Turkse president Recep Tayyip Erdoğan. Sinds 2010 was de relatie tussen Jeruzalem en Ankara vaak gespannen, maar sinds paar jaar kruipen beiden voorzichtig naar elkaar toe. Toch lijkt het erop dat politici uit beide landen soms hard naar elkaar uithalen voor binnenlandse politieke consumptie.

Telefoontje
Afgelopen maandag kreeg Herzog een telefoontje van Erdoğan die hem feliciteerde met zijn aantreden, de week ervoor. In mei noemde de Turkse leider Israël nog ‘een terreurstaat’ vanwege de mini-oorlog tegen Hamas in de Gazastrook, maar nu waren er naar het schijnt vriendelijkere woorden te horen. Ook Herzog was positief. Beiden spraken over mogelijke samenwerking op het gebied van energie, innovatie en toerisme. Ze zijn zich ervan bewust dat de relatie tussen Turkije en Israël van belang is voor de stabiliteit in het Midden-Oosten.

Wie belt wie eerst?
De staatshoofden spraken ongeveer veertig minuten met elkaar – Erdoğan kan geen Engels, dus waarschijnlijk duurde het gesprek circa twintig minuten vanwege de vertalingen. De Israëlische media meldden dat Herzog Erdoğan had gebeld en de Turkse media zeiden dat het andersom was. Het is niet zo dat beide landen ineens contact hebben omdat een van de twee presidenten een telefoontje wilde plegen. Er is al diplomatiek contact sinds de jaren vijftig en die verloopt met ‘ups and downs’. Na in een dal te hebben gezeten – in 2018 wezen ze hun ambassadeurs nog uit – is de handel tussen de landen een paar jaar geleden alweer opgebloeid en ook sterk gebleven.

Toerisme
“Na dit gesprek is een kader ontstaan waarin vooruitgang moet worden geboekt met betrekking tot verschillende kwesties die voor verbetering vatbaar zijn en waarin stappen moeten worden gezet om problematische gebieden op te lossen,” aldus woordvoerder Ömer Çelik van Erdoğan AKP. De Turken willen de Palestijnse kwestie op de agenda houden en willen tegelijkertijd grote stappen maken op het gebied van toerisme. Voor 2010 kwamen grote groepen Israëli’s naar Zuid-Turkije voor zon-, zee- en strandvakanties. Dat zou weer op moeten bloeien, zo is het idee. Tegelijkertijd zullen Turken dan op reis naar Israël kunnen gaan.

Mogelijkheden
Voor Erdoğan kan Israël een mogelijkheid zijn om zijn economie ten dele te stimuleren. De Turkse economie staat al een paar jaar onder druk en de president doet er alles aan om die weer op te stuwen. Zo zoeken de Turken naar olie en gas in het zuiden van de Middellandse Zee, in Griekse en Cypriotische territoriale wateren. Volgens Ankara is dit gebied Turks of op zijn minst betwist. Israël heeft daarentegen grote gasvelden en mogelijk zou er Israëlisch gas aan Turkije verkocht kunnen worden – wel botsten de Turkse en Israëlische marine al eens in het gebied. Verder is er nog de handel in water, waar Israël behoefte aan heeft. Drinkwater dat uit Turkije per schip naar het land wordt vervoerd is welkom.

Tweestatenoplossing
Erdoğan zei tegen Herzog dat hij waarde hecht aan de instandhouding van de dialoog tussen Ankara en Jeruzalem. Volgens hem zijn de Israëlisch-Turkse betrekkingen van groot belang voor de regionale stabiliteit. Hij herhaalde ook de Turkse steun voor een tweestatenoplossing, waarbij er een onafhankelijke Palestijnse staat naast de Staat Israël komt. “Positieve stappen komen de banden tussen Turkije en Israël ten goede,” aldus zijn woordvoerder. Voor Herzog was het het eerste grote internationale contact. Hij wil de dialoog met Erdoğan graag voortzetten. Vorig jaar kreeg Israël al hulp van Turkije in de coronacrisis, en sindsdien zijn de relaties er beter op geworden.

Harde knauw
De diplomatieke relatie tussen Israël en Turkije, die al vanaf kort na de oprichting van de staat Israël bestond, kreeg een harde knauw in 2010. Toen voeren verschillende Turkse schepen met pro-Palestijnse activisten van Istanbul naar de Gazastrook. De activisten hadden voedsel en andere hulpgoederen aan boord. Ze wilden de blokkade van Gaza over zee doorbreken. Deze was in 2007 ingesteld door Israël nadat terreurorganisatie Hamas in de strook aan de macht was gekomen. Dit werd gedaan om het nieuwe regime, dat weigert om Israël te erkennen, te ondermijnen en te voorkomen dat er goederen naar binnen gingen, die konden worden gebruikt in de productie van raketten en andere wapens.

Flotilla
Toen de boten, door de Israëlische media ook wel de ‘flotilla’ genaamd, de kust van de Gazastrook naderden, negeerden ze stopseinen van het Israëlische leger (IDF). Daarom werden de schepen geënterd en vielen er negen doden, allen Turkse activisten. Toenmalig premier Recep Tayyip Erdogan – thans president – was furieus en bevroor alle diplomatieke contacten met Tel Aviv. Er ontstond een diplomatieke koude oorlog, die tot op de de dag van vandaag voortduurt. Door de jaren heen nam Turkije minder water van Israël af en kromp de handel aanzienlijk. Onder druk van de Verenigde Staten en wegens de veranderde veiligheidssituatie in de regio gingen de twee kemphanen echter onderhandelingen aan om de betrekkingen te normaliseren.

Haat-liefdeverhouding
Nadien zijn de landen langzaamaan nader tot elkaar gekomen. In 2016 kwam er een deal waarbij de nabestaanden van de negen slachtoffers van het incident met de Mavi Marmara 21 miljoen euro aan schadevergoeding van Israël kregen. Turkije liet daarop een aanklacht tegen Israël bij het Internationaal Strafhof in Den Haag vallen. Sindsdien hebben beide landen een haat-liefdeverhouding. In een aantal gevallen was er strijd of vielen er harde woorden, onder meer om de rel rond de Turkse toeriste Ebru Özkan (2018) en toen Turkije claims legde op Israëlische zeedelen (2019-20). Anderzijds hielp Ankara Israël aan het begin van de pandemie (2020) en kwam er een grote handelsdeal rond bussen tot stand. Het lijkt erop dat politici en beide landen profiteren van ageren tegen elkaar wanneer het hen uitkomt voor binnenlandse politieke consumptie.

Lees ook:
Israël, Cyprus en Griekenland verstevigen hun band in energiestrijd tegen Turkije
De samenwerkingsverbanden tussen Israël, Griekenland en Cyprus zullen worden geïntensiveerd nu duidelijk wordt dat Turkije niet stopt met zijn claims op bepaalde territoriale wateren. Sinds een jaar probeert Ankara voet aan de grond te krijgen in zeedelen van de Grieken en Zuid-Cyprioten om zo te kunnen profiteren van gevonden olie- en gasvelden. “Onze regio gaat niet terug naar de negentiende eeuw,” aldus de Grieken.