Maastrichts museum geeft geroofd schilderij terug aan erven

Museum aan het Vrijthof in Maastricht heeft jarenlang ongewild Joodse roofkunst in zijn bezit gehad. Het gaat om het doek ‘Landschap met een waterval’ van kunstenaar Jacques d’Artois. Het werk heeft er sinds 1958 gehangen. Na een onderzoek van drie jaar acht de Restitutiecommissie het ‘in hoge mate aannemelijk dat het schilderij oorspronkelijk behoorde tot Joseph Henri Gosschalk. Ondanks dat niet duidelijk is geworden onder welke omstandigheden het schilderij is verkocht, heeft het museum voorgesteld om het schilderij te restitueren aan de erven. 

17de eeuws

De zaak kwam aan het rollen toen de erven Gosschalk in oktober 2018 een verzoek indienden bij de Restitutiecommissie. Die zette het licht in 2019 op groen, waarna er een jaar later een proces kon beginnen dat drie jaar heeft geduurd. In die tijd heeft de Stichting Museum aan het Vrijthof meegewerkt. Op het schilderij is een Europees landschap te zien met een waterval, stenen, bomen en groen. Jacques d’Artois was een zeventiende-eeuwse kunstenaar uit de zuidelijke Nederlanden die vooral landschappen maakte.

Sonderauftrag

Het schilderij ‘Landschap met een waterval’ kwam hoogstwaarschijnlijk voor de oorlog in het bezig van Gosschalk. Kunsthandel P. de Boer in Amsterdam heeft het waarschijnlijk in september 1940 gekocht van kunsthandelaar M.J.A.M. Schretlen. Een jaar later is het doorverkocht aan Hans Posse, leider van de Sonderauftrag Linz. ‘Schretlen was een bekende van Gosschalk en er zijn aanwijzingen dat zowel voor als tijdens de bezetting, transacties met kunstwerken tussen hen hebben plaatsgevonden’, aldus de Restitutiecommissie.

Zwaar geheugenverlies

Gosschalk overleefde de Sjoa en kwam daar gehavend uit. Hij was getraumatiseerd, leed aan zwaar geheugenverlies en had zijn administratie niet meer op orde – ook kunstwerken waren niet meer in zijn bezit. Dit is volgens de onderzoekers waarschijnlijk de reden waarom hij geen verzoek heeft gedaan bij de Stichting Nederlands Kunstbezit (SNK), die na de oorlog verantwoordelijk was voor het terugkrijgen van geroofde kunst inde bange jaren ’40-’45. Het werk van d’Artois is echter in de loop van 1946 teruggekeerd naar Nederland.

Naar Maastricht

Het schilderij werd in 1951 door F.H.A.A. Wagner gekocht op veiling van ‘door de staat ingebrachte recuperatiegoederen in Veilinggebouw ‘De Zon’ (Firma L. Gijselman & Zoon) te Amsterdam’. Wagner en zijn echtgenote zetten in hun testament dat hun kunstcollectie na hun overlijden in Maastricht een museale bestemming zou krijgen. Ze richtten daarom in 1954 Stichting Wagner-de Wit op, die na het overlijden van Wagner in 1958 actief werd – zijn vrouw was toen al een jaar dood. Via de stichting kwam het doek in Museum aan het Vrijthof, waar het sindsdien te zien was.

Restitutie

Het onderzoek naar de herkomst en verhandeling van het schilderij leidde ertoe dat eind 2022 een eindoordeel kon worden vastgesteld. Dat kregen zowel de erven Gosschalk als de Stichting te zien. ‘Nadat zij gelegenheid hebben gehad om op dit concept te reageren, is het conceptrapport gepresenteerd aan de Restitutiecommissie, waarna het is vastgesteld op 29 maart 2023’, aldus de commissie op haar website. Deze week vond in Maastricht de overhandiging plaats. Het is onduidelijk wat de erven met het doek gaan doen.

Lees ook:
Rijk en gemeenten moeten roofkunst teruggeven aan erven van Emma Budge
Het Rijk, de gemeente Den Haag en gemeente Amsterdam moeten zes kunstobjecten teruggeven aan de erven van de Duits-Joodse Emma Budge omdat het gaat om roofkunst. Dat heeft de Restitutiecommissie geadviseerd naar aanleiding van onderzoek door het Expertisecentrum Restitutie (ECR). Budge overleed voor de Tweede Wereldoorlog, maar haar kunstobjecten zijn hoogstwaarschijnlijk onvrijwillig in handen van derden gekomen.