Schouw van rechter op Weesperplantsoen biedt nog geen soelaas

Een schouw van de voorzieningenrechter op het Weesperplantsoen in Amsterdam heeft geen soelaas geboden in het conflict rond de komst van het Nationale Holocaust Namenmonument – ook wel de Namenwand genoemd. Rechter Dennis Bode kwam maandag naar het plantsoen om de situatie met zijn eigen ogen te bekijken. Vrijdag moeten er 24 bomen worden gerooid zodat de bouw van de Namenwand kan beginnen, maar omwonenden hebben daar via een rechtszaak een stokje voor gestoken. Zij willen de muur niet en zijn voor het behoud van de bomen. Eerder maakten ze bij de gemeente tevergeefs bezwaar, onder meer omdat ze een toeristenstroom in hun buurt vrezen. Ondertussen waarschuwen de initiatiefnemers van het monument voor hogere kosten en afstel van het project.

Schouw
Op maandag vond bij de Amsterdamse rechtbank een inhoudelijke zitting plaats van de voorzieningenrechter. Die moet nog deze week een oordeel vellen of de geplande bomenkap van vrijdag juridisch wel goed is voorbereid. Volgens de advocaat van de omwonenden is er ‘geen enkele inspraak geweest’ en is het monument ‘veel te groot voor deze plek’. Zij was bij de schouw aanwezig, evenals de tegenstanders. Het gaat om bewoners van de studentenflat aan de overkant, de Stichting Groene Plantage en de Stichting Tussen Amstel en Artis. Allen willen dat het monument er niet komt. Wel zijn ze voor een kleiner gedenkteken voor de Nederlandse slachtoffers van de Sjoa. Dat mag ook op een andere plek komen, zo redeneren ze. De tegenstanders gingen eraan voorbij dat ze hun bezwaren hebben mogen indienen bij de bezwaarschriftencommissie van de gemeente Amsterdam.

‘Uitstel is afstel’
Aan de andere kant staat het Nederlands Auschwitz Comité (NAC) met voorzitter Jacques Grishaver. Hij is voor het weghalen van de bomen zodat de aanleg van het monument kan beginnen. “102.000 mensen zijn ondergeschikt aan bomen. Dit is de dictatuur van de democratie. Waar het eigenlijk over gaat, wordt helemaal vergeten. Er komen bovendien acht mooie bomen voor terug, met grote kruinen,” aldus Grishaver tegen Het Parool. Zijn advocaat Jan van der Grinten is helder: de bouw van de wand heeft de steun van de voltallige gemeenteraad. “Eindelijk staan alle lichten op groen en is de financiering rond. Schorsing van de bouwvergunning leidt tot kostenstijging. Het risico van uitstel is afstel,” aldus de raadsman. “Het monument geeft historische duiding in het hart van de vooroorlogse Jodenbuurt aan een van de zwartste periodes uit de geschiedenis. In Nederland zijn de meeste Joden weggevoerd en wij krijgen 75 jaar na de oorlog geen Namenmonument van de grond. Een blamage.”

Procedure
Juridisch gezien draait het momenteel echter niet om sentimenten of liefhebberij voor bomen. Volgens critici heeft de gemeente Amsterdam niet de juiste besluitvormingsprocedure doorlopen en zou de beslissing voor de aanleg van het monument op deze plaats te snel zijn genomen. De omwonenden zouden te laat zijn geïnformeerd en zouden geen echte inspraak hebben gehad, zoals dat volgens de juridische spelregels wel nodig is. Ook zouden de procedures voor de omgevingsvegunningen voor de bouw en de bomenkap niet goed zijn verlopen. Wel is er de bezwaarschriftencommissie van de gemeente geweest, die oordeelde in het voordeel van het NAC.

Meervoudige kamer
De voorzieningenrechter zal donderdagmiddag een uitspraak doen over het in de koelkast zetten van de bomenkap. Dit is mogelijk, omdat de meervoudige kamer op 28 mei een zitting houdt over de procedure bij de gemeente. Dan moet de meervoudige kamer beoordelen of de bezwaarprocedures tegen de omgevingsvergunning van de bouw en de kapvergunning wel goed verlopen zijn. Als het aan de gemeente Amsterdam ligt, dan worden de bomen op vrijdag gerooid en kan de aanleg van het gedenkteken beginnen. “Alle lichten staan nu op groen,” zegt de gemeenteadvocaat tegen de krant. “Er is geen reden om langer te wachten; dan is de kans groot dat het groene licht op rood gaat. Er is nu voldaan aan alle voorwaarden, namelijk dat tachtig procent van de financiering rond is.”

Financiële tegenvallers
Vorige week moest het NAC de zoveelste tegenvaller bekend maken. Door alle rompslomp en vertragingen komen de kosten niet neer op circa tien miljoen euro, maar op zeker 14,6 miljoen euro. Het Rijk zegde vrijwel meteen een extra donatie van zes miljoen euro toe. Desondanks is er nog een financieel gat van 1,7 miljoen euro, waarvoor het Rijk garant zal staan. De rijksoverheid verwacht dat andere spelers zoals de gemeente Amsterdam dit bedrag uiteindelijk zullen opvullen. Mocht de aanleg van het monument worden uitgesteld, dan komt er hoogstwaarschijnlijk 1,1 miljoen euro aan meerkosten bij. In dat geval zal het NAC opnieuw zijn hand moeten ophouden bij het Rijk en anderen. Mocht dit niet vruchtbaar zijn, dan dreigt het project mogelijk niet door te gaan.

Voortslepend proces
Inmiddels sleept het project ‘Namenwand’ zich al meer dan twaalf jaar voort. Na jaren van steggelen en debatteren presenteerde het NAC de tennisvelden achter het Amsterdamse Wertheimpark als locatie voor het monument, maar het Comité had niet gerekend op grootschalige weerstand uit die buurt. Daarom werd van deze plek afgezien en op voorzet van wijlen burgemeester Eberhard van der Laan (PvdA) gekeken naar andere locaties in Amsterdam. Er waren zestien plekken in beeld, waaronder de huidige locatie ‘het Weesperplantsoen’. Uiteindelijk werd daarvoor gekozen en ging de gemeenteraad in 2018 akkoord.  Architect Daniel Libeskind paste zijn ontwerp aan.