Wat betekenen het vertrek van Rutte en de val van het kabinet voor Joods Nederland? – analyse

Mark Rutte (VVD) zal waarschijnlijk de geschiedenis ingaan als een van de meest pro-Joodse premiers van Nederland. De grootste wapenfeiten werden door hem geboekt tijdens zijn derde kabinet. Het vrijdag gevallen kabinet Rutte IV was een ‘doorstart’ van kabinet Rutte III, de coalitie van VVD, D66, CDA en ChristenUnie. In het vierde kabinet Rutte leek de lijn van het voorgaande kabinet te worden voortgezet. Volgens velen heeft Rutte IV te weinig grote stappen kunnen maken, ook voor Joods Nederland. Het vertrek van Rutte zelf, op maandag, zorgt voor een ‘onduidelijke toekomst’ voor de dossiers die de Joodse gemeenschap aangaan.

‘Pro-Joodse premier’

Mark Rutte ontpopte zich tijdens zijn premierschap, dat in 2010 begon, als een pro-Joodse minister-president die luisterde naar de noden van georganiseerd Joods Nederland. Veiligheid van Joden, antisemitisme-bestrijding en samenwerking met Israël – drie grote dossiers – kregen onder Rutte ruim baan. Met name gedurende zijn derde kabinet, waarin hij tussen 2017 en 2022 samenwerkte met de pro-Joodse ChristenUnie, kwamen er zaken tot stand waar Joods Nederland behoefte aan had. De grootste mijlpaal was de komst van de nationale antisemitisme-coördinator. Verder was de relatie tussen Rutte en zijn Israëlische collega’s altijd goed te noemen.

Rutte III

Naast de creatie van de antisemitisme-coördinator, die discriminatie tegen Joden aan de kaak stelt en met beleidsvoorstellen komt waar de overheid mee aan de gang kan, waren er in Rutte III nog andere dossiers waar Joods Nederland tevreden mee kon zijn. Zo kwam er een convenant voor de voetbalwereld. Minister Wouter Koolmees (D66) van Sociale Zaken en Werkgelegenheid en de KNVB presenteerden in 2020 ‘Ons voetbal is van iedereen’, een pact tegen racisme, discriminatie en antisemitisme in het voetbal. Hoewel vorige kabinetten zich daar reeds ad hoc tegen hadden uitgesproken, maakte Rutte III dit concreet met een veelomvattend plan.

Meer wapenfeiten

En er gebeurde meer. In het kabinet Rutte III kregen Holocaustmusea en herinneringscentra tijdens de coronacrisis noodsteun van staatssecretaris Paul Blokhuis (ChristenUnie). Tijdens zijn bezoek aan Joods Maatschappelijk Werk (JMW) werd het bestaansrecht van die organisatie nog eens door hem bevestigd. Daarnaast trok Blokhuis de portemonnee voor de komst van het Holocaust Monument in Amsterdam waardoor bekostiging ervan zo goed als rondkwam. Ook waren er steeds vaker rechtstreekse videoboodschappen van bewindslieden aan de Joodse gemeenschap. Het grootste gebaar van het kabinet kwam in januari 2020 toen premier Rutte excuses aanbood voor het handelen van het Nederlandse overheidsapparaat in de Sjoa.

Wat deed Rutte IV?

Echter, wat heeft Rutte IV gepresteerd voor Joods Nederland? Allereerst kwam het kabinet na de verkiezingen van 2021 moeizaam tot stand. Na bijna een jaar van onderhandelen stond het begin 2022 met koning Willem-Alexander op de trappen van het paleis, met bewindspersonen van dezelfde partijen die deelnamen aan Rutte III. Grote plannen zoals de creatie van de antisemitisme-coördinator werden tijdens de korte duur van Rutte IV niet aangegaan. Wel kon diezelfde coördinator, Eddo Verdoner, doorgaan met zijn werk, daar waar dat in Rutte III nog niet geheel duidelijk was.

‘Geen apartheid’

Andere zaken werden ook door Rutte IV opgepakt. Zo kwamen er Kamervragen van BIJ1-voorvrouw Sylvana Simons over de term ‘apartheid’ waar het gaat om Israël. In zowel Israël als de Palestijnse gebieden is geen sprake van ‘apartheid’, stelde het kabinet daarop in een brief aan de Tweede Kamer. Minister Wopke Hoekstra (CDA) van Buitenlandse Zaken schreef daarin: ‘Apartheid is een specifieke juridische term en een ernstig internationaal misdrijf, en het is aan een rechter om te oordelen of hiervan sprake is’. Verder benadrukte het kabinet dat Israël ‘een pluriforme democratische rechtsstaat is met een veelzijdige en krachtige volksvertegenwoordiging, die alle gemeenschappen en etniciteiten binnen de Israëlische maatschappij weerspiegelt’. Verder zei Hoekstra tegen Simons dat het Nederlandse Israëlbeleid onveranderd bleef.

Joodse feestdagen

Verder was er in Rutte IV staatssecretaris Dennis Wiersma (VVD) van Onderwijs, die in november 2022 concludeerde dat het Cheider zijn zaken weer goed op orde had. De Joodse basisschool in Amsterdam was in de jaren daarvoor in de problemen gekomen en kwam onder toezicht te staan van de Onderwijsinspectie. Met diezelfde Wiersma werd in het voorjaar van 2023 een afspraak gemaakt over het vrij vragen voor Joodse feestdagen. Het Centraal Joods Overleg (CJO) en Wiersma kwamen overeen dat de Methodische Aanpak Schoolverzuim voortaan beter aansluit bij de individuele wensen van ouders en verzorgers van Joodse komaf rond het vrij vragen voor de Joodse feestdagen van hun kinderen. Lees hier meer over deze overeenkomst.

Netanyahu

Tijdens de korte duur van Rutte IV zette Nederland zijn goede bilaterale relatie met Israël voort. Door de politieke turbulentie in Israël was het soms moeilijk om een sterke band uit te bouwen opeenvolgende premiers – na het vertrek van premier Benjamin Netantahu werd die opgevolgd door Naftali Bennett, die weer weer werd opgevolgd door Yair Lapid. Hoewel de terugkeer van Netanyahu – eind 2022 – niet door iedereen in Joods Nederland werd omarmd, was dat voor de langzittende premier Rutte geen groot probleem. Tussen 2010 en 2021 had de VVD’er al gehandeld met Netanyahu en veel ervaring met hem opgedaan. De terugkeer van de Israëlische premier leverde dan ook geen grote nieuwigheden en uitdagingen voor Rutte op. Er volgde al snel een belletje vanuit het Torentje naar Jeruzalem. Alom is en was bekend dat beiden goed door een deur konden.

‘Tevreden over Rutte’

Mark Rutte kondigde op maandag zijn vertrek aan uit de Nederlandse politiek. Dat gebeurde krap drie dagen na de val van zijn vierde kabinet, het kabinet dat volgens velen niet goed uit de verf kwam. Velen in georganiseerd Joods Nederland zijn niettemin erg tevreden met zijn premierschap. Onder Rutte werden grote stappen gemaakt op dossiers die voor de Joodse gemeenschap van groot belang zijn. Het waren stappen die meer blijvende comfort, zoals de antisemitisme-coördinator of de excuses voor het handelen van het overheidsapparaat tijdens de Sjoa.

BBB beter?

Het vertrek van Rutte en de val van zijn kabinet met partijen die Joods Nederland goed gezind zijn, breekt echter een onzekere toekomst aan. De kans dat de VVD, het CDA en de ChristenUnie na de verkiezingen van november opnieuw samen in een kabinet zullen stappen is, zeker gezien de politieke realiteit van vandaag de dag, zeer klein. Tegelijkertijd is er de BoerBurgerBeweging (BBB), die hoge ogen gooit in de peilingen die zich in de Tweede Kamer op bepaalde dossiers als pro-Joods heeft gemanifesteerd. Caroline van der Plas heet volgens ingewijden ‘een vriendin van het Joodse volk’ te zijn en zou ook met een realistische blik naar Israël kijken. De toekomst blijft echter ongewis, ook voor Joods Nederland.

Lees ook:
Wat heeft Rutte III voor de Joodse gemeenschap betekend? – analyse
De toeslagenaffaire heeft het derde kabinet van premier Mark Rutte (VVD) de das om gedaan. Collectief trad Rutte III vrijdag af als reactie op het vernietigende rapport rond de kinderopvangtoeslag in de toeslagenaffaire. Nu het kabinet twee maanden voor de eindstreep demissionair is geworden, wordt op verschillende terreinen de balans opgemaakt. Jonet.nl doet dit ook. Hoe heeft Rutte III te maken gekregen met dossiers die Joods Nederland aangaan?