Wat betekent de Belgische verkiezingsuitslag voor Joods België?

In België zijn zondag verkiezingen gehouden voor zes bestuursniveaus. In Vlaanderen kwam de N-VA van de Antwerpse burgemeester Bart de Wever als grootste uit de bus, gevolgd door het Vlaams Belang. In Wallonië was de overwinning voor de rechts-liberale MR en het christendemocratische Les Engagés groot. De uitslagen voor de Kamer en in de deelstaten zijn het meest interessant voor de Joodse gemeenschappen en voor het dossier Israël. Een analyse over de situatie na de verkiezingen van 9 juni 2024.

De situatie in België is wat betreft de ‘Joodse dossiers’ ingewikkeld te noemen. De Joodse gemeenschappen zijn verdeeld tussen Vlamingen en Franstaligen, die hun kerngebieden hebben in Antwerpen, Brussel en Luik. Het antisemitisme is de laatste jaren in heel België gegroeid en heeft sinds 7 oktober vorig jaar een vogelvlucht gekregen. Met name vanuit islamtische en linkse hoek is er veel Jodenhaat te zien. Hier wordt niet hard tegen opgetreden. Onder meer antisemitische uitingen tijdens bezettingen van universiteiten waren in de afgelopen tijd overal toegestaan.

Joods België kampt al jaren met hetzelfde probleem. Enerzijds is er een actief Joods leven – onder andere in de grote Joodse gemeenschap van Antwerpen – maar anderzijds staat dat leven onder druk door geweld, discriminatie, intimidatie en bedreigingen. De overheid doet wat ze kan op veiligheidsgebied, maar doet te weinig aan de anti-sfeer die op verschillende plekken tegen Joden heerst. Zo is er geen tot weinig beleid om antisemitisme te voorkomen of aan educatie over Joods leven te doen op scholen of in achterstandwijken. Onder Joden heerst grote angst.

‘Vivaldi-ramp’

Politiek gezien is het in de afgelopen jaren onder de brede ‘Vivaldi’-regering niet veel beter geworden. Volgens critici acteerde de federale overheid te vaak reactief, waardoor maatregelen om Joden en Joodse instellingen te beschermen vaak later van de grond kwamen dan wenselijk. Zo moesten lokale overheden bij minister Annelies Verlinden (CD&V) van Binnenlandse Zaken soms weken wachten op meer politie-inzet of veiligheidsextra’s. Er is en was vaak sprake van een dreigende sfeer tegenover Joden, maar tot een gewelddadig treffen kwam het gelukkig niet omdat de overheid optrad.

Verder is er het conflict tussen Israël en de Palestijnen dat Vivaldi parten speelde. Deze brede federale regering, die bestaat uit linkse en rechtse partijen, kon het onderling moeilijk eens worden over de aanpak van het dossier. Uiteindelijk trokken de sociaaldemocraten en groenen aan het langste eind en wisten zij premier Alexander De Croo (Open VLD) mee te krijgen in een juridische en diplomatieke strijd tegen Israël. Het Israëlische leger had in Gaza ook Belgische kantoren of medewerkers geraakt, vernietigd of gedood. Ook was er de minister voor Ontwikkelingssamenwerking die sinds de zomer van 2023 olie op het vuur gooide en zo diplomatieke ruzies met Israël veroorzaakte.

Andere dossiers leidend

Op zondag gingen de Belgen naar de stembus om een nieuwe Kamer (federaal parlement) en nieuwe deelstatelijke parlementen te kiezen. In zowel Vlaanderen als Wallonië wonnen de rechtse partijen flink, waarmee de meeste kiezers de Vivaldi-regering afstraften voor haar beleid. Natuurlijk stemden de meeste Belgen niet met de ‘Joodse dossiers’ in het hoofd. Het ging hen vooral om zaken als migratie, sociale zekerheid en de grote schuldenlast van de Belgische staat – die er door Vivaldi niet minder op geworden is.

Vlaanderen

In Vlaanderen is de Nieuw-Vlaamse Alliantie (N-VA) van leider en Antwerps burgemeester Bart de Wever met bijna 25 procent van de stemmen opnieuw de grootste partij, gevolgd door het Vlaams Belang (VB) met ruim 22 procent. Beide Vlaams-nationalistische partijen zijn pro-Joods en pro-Israël. Vanwege het cordon sanitaire tegen het VB komt er hoogstwaarschijnlijk geen Vlaamse regering van deze twee partijen. Een coalitie van N-VA met de christendemocratische CD&V en het sociaaldemocratische Vooruit ligt in het verschiet. Vanuit Vlaanderen kan de N-VA als grootste meer pro-Joods beleid doordrukken.

Wallonië

In Wallonië zijn kiezers massaal naar rechts gegaan. Daar kunnen de rechts-liberale Mouvement Reformateur (MR) van Georges-Louis Bouchez en het christendemocratische Les Engagés samen een regering vormen. Beide partijen heten pro-Joods en Israël-vriendelijk te zijn. In links georiënteerde Waalse regering van Elio di Rupo verstrengde onlangs de maatregel voor de uitvoer en doorvoer van wapens via Wallonië naar Israël. Mogelijk gaat deze maatregel van tafel als de rechtse coalitie aan de macht komt. In Franstalig België is namelijk een grote wapenindustrie actief die belangrijk is voor de lokale economie.

Federaal

Op federaal vlak zijn de kaarten eveneens opnieuw geschud. Vanuit de Kamer kunnen de N-VA en MR samen de basis van een nieuwe Belgische regering vormen. Dit kan worden aangevuld met christendemocraten en, indien zij dat willen, de Vlaamse liberalen van Open VLD. De partij van zittend premier Alexander De Croo verloor fors en wil de oppositie in, maar zou misschien kunnen worden overgehaald. Anderzijds is een meerderheid mogelijk met Vooruit. Die partij zal mogelijk de harde koers tegen Israël willen voortzetten. Verder kunnen de Vivaldi-partijen samen nog een meerderheid vormen, al wordt dat niet waarschijnlijk geacht.

De federale overheid gaat in België over het veligheidsbeleid, de politie en het buitenlandse beleid. Daar kan onder leiding van de N-VA en de MR een koerswijziging in de Joodse dossiers komen in positieve richting. Op binnenlands gebied zal het bekende Joodse N-VA-Kamerlid Michael Freilich het een en ander willen binnenhalen. Dat kan als de N-VA in de regering komt. Op buitenlands gebied kan de verhouding met Israël worden verbeterd, mits De Wever en co. in zee gaat met Vooruit en onder meer minister Carolines Gennez voor Ontwikkelingssamenwerking in het kabinet blijft. In dat geval wordt het moeilijk de relatie met Israël beter te krijgen.

Deelstaat Brussel

Verder is er nog de deelstaat Brussel, waar de MR aan Franstalige kant en de partij Groen aan Nederlandstalige kant de grootste werden. Zij moeten samen een regering gaan vormen. Brussels minister-president Rudi Vervoort (PS) zal worden afgelost door een MR-kandidaat. Brussel kent een actieve, vooral Franstalige, Joodse gemeenschap. Er zijn synagogen en Joodse instellingen, waaronder het European Jewish Agency en het Joods Museum. Veiligheid voor Joden en hun organisaties staan hier voorop. De Brusselse regering zal zich daarvoor moeten blijven inzetten en goed moeten blijven samenwerken met de federale overheid. Het in de hand houden van anti-Israël-demonstraties is daar een onderdeel van.

De nood is hoog

Joods België zelf kampt met grote uitdagingen. Niet alleen zijn de gemeenschappen onderling verdeeld vanwege onder andere de taalgrens, maar ook zijn er verschillende belangenorganisaties die zeggen namens de hele groep in hun gebied te spreken. Onlangs organiseerde het nieuw opgerichte Joods Informatie- en Documentatiecentrum (JID) een manifestatie voor Joods leven en tegen antisemitisme. In Antwerpen kwamen honderden mensen op de been, van allerlei Joodse gezinten. Dat straalde eenheid uit. En eenheid is nodig, want de nood in Joods België is hoog.

Los van de vraag naar meer bescherming van de overheid – veel Joden in de steden voelen zich nog steeds niet veilig als ze over straat gaan – moet er ook meer gedaan worden tegen antisemitisme. België kent geen educatie over Joods leven en ook is onderwijs over de Sjoa niet overal verplicht. Daardoor worden vooroordelen sneller verspreid en worden Israël en Joden te vaak op een hoop gegooid. Het valt tevens op dat de media erg Israël-kritisch zijn en niet altijd in balans berichten. Ook heeft België grote moslimgemeenschappen waar Jodenhaat bon ton is en Israël en Joden over een kam worden gescheerd.