The End: ‘Joodse’ ontknopingen (12)
Twaalf maanden, twaalf in een dozijn, twaalf stammen van Israël. In het boek Jona wordt 12 als getal van volmaaktheid aangehaald. Dus ook twaalf stukjes over Joodse detective verhalen.
Ik vond het prachtig om deze stukjes te schrijven, maar het is mooi geweest. Dat neemt niet weg dat er nog zoveel over Joodse detective-literatuur verteld kan worden. Er zijn zoveel invalshoeken! De beroepen van de detectives: van rabbijn tot politieman, van huisvrouw tot maatschappelijk werker; van wijnverkoper tot psychiater, van advocaat tot bokser. De opkomst van Israëlische detectives (w.o. Batja Gur, D.A. Mishani, Liad Shoham)! Het leren over het Jodendom via Joodse detectives: over kasjroet, over sjabbath, over Pesach. Harry Kemelman, auteur van de Rabbi David Small-serie, schreef zelfs een boekje over het Jodendom in de vorm van een Rabbi Small roman (Conversations with Rabbi Small). Over de populaire serie van Nicci French met als detective de psychiater Frieda Klein. Haar Joodse achtergrond speelt op een vreemde manier in haar boeken mee zonder dat dit expliciet wordt. Pas in Waiting for Wednesday blijkt haar grootvader Joods te zijn geweest. Grappig is dat de titels van haar boeken de dagen van de week in zich dragen evenals de boeken van Harry Kemelman over Rabbi David Small, de eerste Joodse detective-reeks. Toeval?
Ik heb nog maar net de boeken van Alfred Bodenheimer over de Zwitserse rabbijn Gabriel Klein leren kennen (tip van een lezer. Dank Ernst! Dank Assia voor het meenemen!) en de detective/wijnhandelaar Moe (Mozes) Prager van Reed Farrel Coleman. Goeie detectives en o zo Joods.
En dan is er nog de grootste detective aller tijden Sherlock Holmes. Na Arthur Canon Doyle hebben velen deze personage geleend, zo ook Laurie A. King. Wanneer Holmes zich tijdens de Eerste Wereldoorlog als imker (bijenhouder) heeft teruggetrokken op het platteland ontmoet hij de 15-jarige, superintelligente, Mary Russell. Ze daagt hem uit om via zijn bekende methode van deduceren en combineren te vertellen wie zij is. Holmes:
“She is obviously left-handed, one of her parents was Jewish –her mother, I think? Yes, definitely her mother- and she reads and writes Hebrew.” (The Beekeeper’s Apprentice)
Hoe weet hij dat zij Hebreeuws leest en schrijft?
“The ink marks on your fingers could only come with writing right to left.”
Dat Mary Joods is hoort hij natuurlijk aan haar accent. “Her mother was one generation away from Cockney Jew”. Mary Russell wordt Sherlock Holmes leerling, zijn partner (in plaats van dokter Watson) en zij trouwt zelfs met de veel oudere Holmes.
Sherlock Holmes:
“’You prefer a Jewish ceremony then.’
I had not even considered the possibility until that moment, and allowed myself a moment to dwell on Holmes, kippah on head, standing beside me beneath the chuppah, signing the ketubah, and stomping on the glass, then me lifted high in a chair – .” (The Marriage of Mary Russell)
Arthur Conan Doyle draait zich om in zijn graf. Hoewel een voorstander van het Zionisme was Doyle lid van de British Brother League, een antisemitische organisatie.
Ik ga eindigen met twee verhalen die het summum vormen voor een Joodse detective. De hoofdpersonen zijn Joods, maar moeten ook kennis van het Jodendom hebben om de misdaad op te lossen. Detectives gaan mij niet zozeer om de plot, maar om het verhaal zelf. De sfeertekening, de ontwikkeling van de personages en de maatschappij waarin zij leven. Bij onderstaande beschrijvingen geef ik voornamelijk de plot weg, ongebruikelijk maar het blijft leuk deze korte verhalen toch nog te lezen!
Een beroemde componist en een jonge chazan
In 1820 ontmoet de 16-jarige, beginnende chazan (voorzanger), Salomon Sulzer de componist Franz Schubert en raakt met hem bevriend. Salomon Sulzer zal -in werkelijkheid- later één van de grote Oostenrijkse chazaniem worden, die zelf ook componeerde. Sulzer en Schubert vinden de beenderen van een vrouw die vermoord is.
De plot draait om twee van de tien geboden die in de Tora (de vijf boeken van Mozes) staan. Sulzer en Schubert ontvangen dreigbrieven. In de eerste brief staat in het Ivriet ‘Loi tirtzach’ (Je zult niet doden). De tweede brief bevat de woorden ‘veloi signoiv’ (en je zult niet stelen). De misdaad in dit verhaal Death Has Beckoned van Martin S. Cohen wordt opgelost door de kennis van Sulzer van de Tora. Het gaat om het woordje ‘ve’ (en). In het 20e hoofstuk van Sjemot/Exodus staan de 10 geboden één voor één opgenoemd. Er staat dus: Je zult niet doden (6e gebod). Je zult niet stelen (8e gebod). In de brief staat echter ‘en je zult niet stelen’. Dat staat in het 5e hoofdstuk van Devariem/Deuteronomium. Met deze specifieke Joodse kennis lost Salomon Sulzer de misdaad op.
De afikoman en ‘ha lachma anya’
Rachel Gold, advocaat, wordt gevraagd als testamentair executeur voor de nalatenschap van Mendel Sofer. Sofer, een schoenmaker, laat meer dan een miljoen dollar na. Volgens zijn testament gaat het geld naar Shalom Alyah, een internationale organisatie die Joden helpt te emigreren naar Israël en aan zijn zwarte (schwartza) werkster Pearl Jefferson.
Hoewel het testament bekend is zijn alleen de eerste twee bladzijden van het origineel gevonden. Als de overige vier bladzijden niet alsnog opdagen gaat de erfenis naar eventueel nog in leven zijnde familie en als die er niet is naar de Staat.
In Bread of Affliction van Michael A. Kahn lost Rachel Gold het mysterie van het verdwenen testament op door haar kennis van de gebruiken bij de Seider (Pesach).
Onderdeel van de Seider is het breken van een matse. Het kleinste deel van deze matse wordt de ‘lahma anya’ genoemd, het grootste deel de ‘affikoman’. Het gebruik heeft meerdere betekenissen/bedoelingen. Het vormt o.a. het dessert van de Seidermaaltijd, het laatste dat je bij de Seider eet. Maar het is ook om de aandacht van de kinderen vast te houden tijdens de vaak lange seider. De affikoman wordt tijdens de Seider verstopt voor de kinderen. Als de affikoman wordt gevonden krijgen de kinderen een beloning. Met deze kennis weet Rachel Gold het probleem op te lossen en krijgt het verhaal een goed einde.
Twee korte Joodse detectiveverhalen die terug te vinden zijn in onderstaande bundels van Rabbi Lawrence W. Rafael. Een mooi slot van mijn serie!
Ik wil graag hierbij mijn lezers hartelijk danken! Lezen is geweldig. Je komt in een andere wereld terecht en beleeft bijzondere avonturen. Joodse detectives zijn amusant, soms leerzaam en heel vaak zo ontzettend herkenbaar!
Voorgaande delen:
Deel 1. Hoe het voor mij begon
Deel 2. De eerste Joodse detective: Rabbi David mall
Deel 3. Een weergave van de Joodse gemeenschap
Deel 4. Joden, detectives van nature
Deel 5. Rina Lazarus en Peter Decker
Deel 6. De onfeilbaarheid van de Mossad
Deel 7. De Sjoa als ijkpunt
Deel 8. Wat maakt een detective een ‘Joodse’ detective?
Deel 9. Historische Joodse detectives
Deel 10. Restitutie van Joodse oorlogstegoeden
Deel 11. Joodse achtergronden: verwarring alom!
