Raad van State: vergunning Namenmonument is in orde, bouw kan definitief doorgaan

De Raad van State heeft geoordeeld dat de vergunning van de gemeente Amsterdam voor de aanleg van het Holocaust Namenmonument Nederland, alias de Namenwand, in orde is. Daarmee mag de bouw doorgaan. Na de zitting in mei werd er al doorgebouwd, maar nu staat niets de aanleg van het gedenkteken op het voormalige Weesperplantsoen nog in de weg. De vergunning voor de Namenwand is definitief geworden en is ook een definitief einde gekomen aan jarenlange juridische strijd. Initiatiefnemer Jacques Grishaver is euforisch. “Ik voel me fantastisch en was echt geëmotioneerd. We zijn er vanaf.”

De uitspraak
De afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State heeft de bezwaren van Stichting de Groene Plantage, de bewoners van de Weesperflat, de Plantage-Weesperbuurtvereniging en een aantal individuele bezwaarmakers tegen de vergunning voor het Namenmonument ongegrond verklaard. Zij hadden bezwaren tegen het ontwerp en de locatie voor het monument. Bovendien had de gemeente volgens hen een andere vergunningsprocedure moeten volgen die meer inspraakmogelijkheden had geboden. De vergunning werd eind 2017 verleend aan het Nederlands Auschwitz Comité (NAC), waarvan Grishaver de voorzitter is.

Volgens de Raad van State hoefde de gemeente Amsterdam geen andere vergunningsprocedure te volgen dan dat ze heeft gedaan. Ook is de bouwaanvraag niet in strijd met een goede ruimtelijke ordening. ‘In dat kader heeft de gemeente de ruimtelijke gevolgen van het monument op deze locatie, de belangen van betrokkenen bij de bouw van het Namenmonument én de belangen van de tegenstanders voldoende in kaart gebracht’, aldus de Raad van State in een bericht. Daarbij zijn geen belangen over het hoofd gezien en zijn de belangen ook zorgvuldig tegen elkaar afgewogen. Lees de hele uitspraak hier.

Euforie
Initiatiefnemer en NAC-voorzitter Grishaver is euforisch. “Ik voel me fantastisch en was echt geëmotioneerd. Het was toch spannend allemaal. We zijn er vanaf. Alle bezwaren zijn nu weggeveegd en de bouw kan doorgaan.” Al die tijd is hij positief gebleven. “Ik ben een vrijwilliger. Het project heeft de laatste vijftien jaar van mijn leven bezet. Wij zeggen hiermee gewoon: geef de mensen hun namen terug, in de openbaarheid. Dat was en is mijn hele streven. Laten we er met elkaar voor zorgen dat het niet vergeten wordt.”

Alle bezwaren zijn door de Raad van State afgewezen. “Ik hoorde van allerlei juristen dat het wel goed zat, maar je moet het eerst in je handen hebben,” verklaart Grishaver. “Na de zitting in mei ging de bouw maar door en door. Het had niet moeten gebeuren dat de bouw stil gelegd had moeten worden, maar dit is nu gewoon prachtig. Eindelijk een beetje rust.” De aanleg gaat verder. Na de zomer van 2021 moet het monument af zijn. Hij laat nog even in het midden wie het monument moet openen. De koning wordt genoemd. “Daarover wil ik nu geen uitspraken doen.”

Teleurstelling
De bezwaarmakers zijn teleurgesteld over de uitspraak. Via woordvoerder Petra Catz laten ze weten: ‘Wij hebben gesteld dat het monument te groot is, te enorm, te massaal, en dat het niet past op die plek. De gemeente vindt het juist wel passen en wilde niet naar alternatieven kijken. De Raad van State volgt hierin de gemeente’. Volgens de bezwaarmakers zijn dingen op allerlei punten niet netjes verlopen. ‘Zo is uitdrukkelijk beloofd dat er inspraak en ook dat er een onderzoek zou komen naar draagvlak. Niet gebeurd. De Raad van State vind een informatiebijeenkomst voldoende als draagvlakonderzoek’.

‘Ook stelden wij dat onjuist is afgeweken van het bestemmingsplan, maar de Raad van State volgt de gemeente dat de verkeersbestemming niet verandert omdat de plek, tijdens openingstijden, nog steeds open is voor bezoekers. Wij stelden dat bij het ontwerp op onwaarachtige wijze de hand is gelicht met randvoorwaarden die de gemeente zelf had vastgesteld. De Raad van State volgt de gemeente dat die randvoorwaarden bij nader inzien slechts als richtinggevend beschouwd hoeven te worden. En zo is er meer. De Raad van State heeft al met al geen reden gezien om het beroep gegrond te achten. Het zij zo’.

Pijnlijk en ongemakkelijk
Catz laat nog weten: “Maar de kern van het hele verhaal is dat het herdenken van de Holocaust zeer veel mensen diep raakt, en dat velen daar gevoelens en ideeën over hebben. En dat nu een heel klein groepje mensen, namelijk het vierkoppige bestuur van het NAC, besloten heeft een nationaal monument op te richten, vorm te geven, uitdrukkelijk zonder enige inhoudelijke inbreng van anderen. Zonder geïnteresseerd te zijn in andere meningen. Mensen die het niet met het plan eens zijn, worden weggezet als antisemiet of vergeleken met ‘Holocaust ontkenners’. Dat is de toon die er gebezigd wordt. Dat maakt het ongelofelijk pijnlijk.”

Een lange geschiedenis
Aan de komst van het Holocaust Namenmonument Nederland gaat een lange, moeizame weg vooraf. Nadat het NAC ongeveer vijftien jaar geleden met het idee kwam voor een groot, nationaal gedenkteken voor de slachtoffers van de Holocaust werd een comité van aanbeveling opgericht met toenmalig burgemeester Job Cohen (PvdA) van Amsterdam als voorzitter. Na diens vertrek nam wijlen burgemeester Eberhard van der Laan (PvdA) het stokje over. Gezocht werd naar een locatie aan de oostkant van het centrum van de hoofdstad, waar ooit veel Joodse Amsterdammers woonden.

NAC-voorzitter Grishaver kreeg contact met de Amerikaans-Pools-Joodse architect Daniel Libeskind voor het ontwerp van het monument. Het moest een muur worden met daarop alle 103.000 namen van de Nederlandse Joden, Sinti en Roma die tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn vermoord. Het oog viel op het Wertheimpark als locatie, een vrij klein park ter hoogte van de Hortus Botanicus. In het parkje stond al het monument ‘Nooit Meer Auschwitz’ van schrijver-kunstenaar Jan Wolkers. Daarachter moest het gedenkteken komen, delen van het park en de achtergelegen tennisvereniging in beslag nemend.

Het NAC had verwacht dat niemand tegen een Holocaustmonument zou zijn, maar kwam bedrogen uit toen buurtbewoners zich tegen het project keerden. Zij vreesden het einde van hun rust en groen, en overlast van bezoekers en het massatoerisme. Er volgden een gevecht in de media en emotionele inspraakmomenten. Ook Wolkers’ weduwe Karina Wolkers gooide zich in de strijd. Uiteindelijk werd het plan voor een namenwand in het Wertheimpark afgeblazen en onder begeleiding van burgemeester Van der Laan werd naar een nieuwe locatie gezocht.

Alternatieve locatie
Zeker vijftien plekken in heel Amsterdam kwamen in aanmerking voor de namenwand, waaronder de achtertuin van de nabijgelegen Uilenburgersjoel. Grishaver en co. maakten een keuze voor het Weesperplantsoen, een groenstrook die langs de Weesperstraat ligt en een prominente, zichtbare plaats in het gebied. Daar, langs de weg, kan het monument komen zodat iedereen het kan zien, zo was en is de gedachte van het NAC. De gemeenteraad was het met de locatie eens, organiseerde een informatiebijeenkomst voor bewoners en belangstellenden, en gaf toestemming voor de bouw – later stelden hoogleraren bestuurskunde dat burgemeester Van der Laan ‘onzorgvuldig’ zou hebben gehandeld.

Opnieuw verzet
Eind 2016 presenteerden Grishaver en Libeskind een nieuw ontwerp en op 27 december 2017 gaf de gemeente een bouwvergunning af. Dit alles stuitte uiteindelijk op weerstand uit de buurt en van anderen. De Stichting de Groene Plantage, studenten van de tegenovergelegen Weesperflat, de Plantage-Weesperbuurtvereniging en een aantal individuele bezwaarmakers gingen samen in verzet. Zo werd bezwaar gemaakt tegen de kap van de bomen en moest de bestuursrechter daar aan te pas komen. De bomen gingen uiteindelijk om. Ook kwam er het boekje ‘Bedenkt eer gij herdenkt’ uit waarin critici en tegenstanders van het monument hun mening uiten.

Moddergooien
Ondertussen ging het NAC door met het inzamelen van de miljoenen die nodig zijn voor de aanleg. Onder meer het Rijk en verschillende gemeenten gaven gul. Toen bleek dat de bouw duurder zou worden, trok het kabinet de beurs nogmaals. In de media werd de strijd opgevoerd en werd met modder gegooid. Zo zouden de bezwaarmakers met leugens strooien en werden de initiatiefnemers door criticaster Herman Vuijsje ‘politiek correct’ genoemd. De sfeer rondom het project werd er in de buurt niet beter op en de verhoudingen leken te verharden.

Zitting Raad van State
Na een rechtszaak, die uiteindelijk in hun nadeel uitpakte, zetten de bezwaarmakers door tot aan de Raad van State. Eind mei 2020 was er een zitting in Den Haag, waar bleek dat de komst van de Namenwand nog geen gelopen race was. In de zaak trokken het NAC en de gemeente Amsterdam samen op. Zo kwam de gemeenteadvocaat tijdens de zitting in de problemen door eerdere uitspraken van de huidige burgemeester Femke Halsema (GroenLinks) over de besluitvorming voorafgaand aan de bouw van het monument. Ook vroegen de rechters door op gemaakte fouten tijdens de besluitvorming, de vergunning die is afgegeven en andere zaken zoals de veiligheid, het verkeer en gekapte bomen.

De gemeente en het Comité voerden aan dat de bewoners met ‘te weinig’ zijn om de bouw te verhinderen, omdat het politiek bestuurlijke draagvlak erg groot zou zijn. Daarop stelden de omwonenden dat uit hun Wob-onderzoek is gebleken dat mogelijk 98 procent van het project door overheden wordt betaald. Ook is het voor hen een punt dat het NAC eigenlijk had moeten aanbesteden, en de gemeente had moeten toezien dat dat eerlijk gebeurde.

Eerste paal en steen
Hoewel Raad van State communiceerde dat de uitspraak vijf tot zes weken na de zitting zou komen, werd dat wegens zieke en een zwangerschapsverlof van de griffier niet gehaald. Intussen gingen het NAC en de gemeente door met het project. Zo sloegen Halsema en Grishaver in juni 2020 de eerste paal en werd vorige maand de eerste steen gelegd door een oud-klasgenote van Anne Frank. Hiervoor was veel media-aandacht. Met de uitspraak van de Raad van State van 28 oktober 2020 lijkt het einde van een moeizaam project in zicht. Gezien de situatie rond de coronacrisis, die voorlopig niet voorbij lijkt te zijn, is het nog even wachten op een definitieve datum voor de opening van het gedenkteken.

Lees ook:
Uitspraken Halsema over besluitvorming Namenwand wreken zich bij Raad van State
Uitlatingen van burgemeester Halsema over de besluitvormingsprocedure rond de komst van het Holocaust Namenmonument heeft de gemeente Amsterdam bij de Raad van State in een lastig parket gebracht. In mei 2019 zei Halsema in NRC Handelsblad dat ‘niet alle procedures tot op de letter zijn gevolgd’, doelend op de rommelige periode die aan het besluit over het namenmonument op het Weesperplantsoen vooraf ging.