Joods Nederland in 2021 – jaaroverzicht

In Joods Nederland stond het nieuws in 2021 niet stil. Op Jonet.nl volgden we de ontwikkelingen in de polder op de voet en hielden we u op de hoogte. Hieronder treft u van maand tot maand het meest opmerkelijke, bijzondere, dichtbije, leuke en verontwaardigd makende nieuws van het afgelopen jaar – klik op de links en foto’s om naar de berichten te gaan.



Januari – De eerste coronaprik
In vergelijking met Israël kwam het vaccineren in de polder moeizaam op gang, maar toen het eenmaal liep, liep het redelijk en halverwege de zomer leek iedereen die dat wilde ingeënt te zijn. De ouderen waren eerst aan de beurt, zo ook in het Amsterdamse Joodse verzorgingstehuis Beth Shalom. Daar werd op 23 januari 2021 de allereerste prik gezet. Ook alle bewoners van het Meester Visserhuis in Den Haag waren al in januari gevaccineerd.

Januari (2) ‘Meest Joods-vriendelijke kabinet ooit’ treedt af
Het kabinet Rutte III zal voor velen in Joods Nederland de geschiedenisboeken ingaan als ‘het meest Joods-vriendelijke’ sinds 1945. Hoewel de ploeg van VVD-premier Mark Rutte in januari struikelde over de Toeslagenaffaire, zijn er sinds het aantreden in 2017 veel zaken voor Joods Nederland verwezenlijkt, met de komst van de antisemitisme-coördinator als klap op de vuurpijl. Toch wrong ook vaak de schoen, met name de relatie tussen en beeldvorming van minister Sigrid Kaag met en in Joods Nederland was problematisch. Het kwam ook niet meer goed. Een overzicht van de daden van Rutte III op Joods gebied.

Februari – Van Iperen in plaats van Benali met 4 mei-lezing
Schrijver Abdelkader Benali zou op 4 mei de jaarlijkse lezing in de Nieuwe Kerk houden, voorafgaand aan de Dodenherdenking, maar kreeg algauw grote kritiek om antisemitische uitlatingen in het verleden. Hij zag uiteindelijk van de voordracht af en het Nationaal Comité 4 en 5 Mei koos de populaire schrijfster Roxanne van Iperen uit als vervanger.

Februari (2) Amsterdamse eroev buiten werking door ijsvorming
Door de aanhoudende vorst moet voor het eerst in jaren de Amsterdamse eroev buiten werking worden gesteld. De aanhoudende vorst heeft ervoor gezorgd dat delen van de ‘draaggrens’ rond Amsterdam zijn dichtgevroren en begaanbaar zijn voor voetgangers. Zodoende is besloten dat de grenslijn, die vooral wordt gemarkeerd door water, niet geldig is zolang mensen het ijs kunnen oversteken. Dat maakt het rabbinaat van de Joodse Gemeente Amsterdam (NIHS) bekend met een ‘eroev alert’. Voor één sjabbat is de grens niet in werking, een uitzonderlijke situatie.

Maart – Nieuwe corona-acties rond Poeriem en Pesach
Net als in 2020 waren er dit jaar rond Poeriem en Pesach nieuws corona-acties. Zo bracht jongerenvereniging Netzer met Poeriem misjloach manot rond bij de mensen die niet naar buiten konden en waren er in Amsterdam opnieuw Seider-acties bij de LJG, NIHS en PIG. “Mensen schuiven met Seider-avond vaak bij familie en vrienden aan. Dit jaar kan dat naar alle waarschijnlijkheid weer niet door corona. Door de Seider-schotels en maaltijden te geven, verlagen we de drempel voor mensen om thuis de seder te vieren,” zegt voorzitter Ruben Troostwijk.

Maart (2) Poespas over ‘davidster’ op gemeentevlag Noardeast-Fryslân
Een nieuwe lokale vlag kan een gevoel van indentiteit en saamhorigheid oproepen. Maar wat nou als er een gele ster met zes hoeken op zo’n vaandel staat? De fusiegemeente Noardeast-Fryslân introduceert zo’n vlag en krijgt kritiek omdat hij teveel doet denken aan de Jodenster uit de jaren ’40-’45 . Het Centrum Informatie en Documentatie Israël (CIDI) komt tegen de ster in het verweer en noemt die ‘bizar. De gemeente laat aan Omrop Fryslân weten dat er voor de zespuntige ster is gekozen omdat zulke sterren voor komen op de vlaggen van de drie gemeenten die in Noardeast-Fryslân zijn opgegaan. Niettemin wordt de nieuwe vlag vervangen.

April – Aronson maakt ‘nieuwe 17de eeuwse tulpenvaas’ met 3D-techniek
Antiquair Robert Aronson slaagt erin om een tulpenvaas uit de zeventiende eeuw na te bootsen met 3D-scantechnologie. De kunsthandelaar, die gespecialiseerd is in 16de en 17de eeuws Delfts blauw aardewerk, heeft twee series van vijf digitaal geproduceerde ’tweelingen’ gelanceerd met behulp van 3D-technologie. Aronson maakte de werken met FloatScans, een in Amsterdam gevestigd techbedrijf, en bo.kè., een digitale maker. Hij is apetrots op dit Non-fungible token (NFT).

April (2) Israël Producten Centrum boos over boete om ‘fout etiket’ op wijnen
Een verkeerd label op flessen Israëlische wijn levert het Israël Producten Centrum (IPC) een boete op. Het gaat om een bedrag van 2.100 euro, uitgeschreven door de Nederlandse Voedsel en Warenautoriteit (NVWA). Die instantie controleert of verkopers zich houden aan de volgens de Europese Unie bepaalde etikettering van producten uit de betwiste gebieden in Israël. Het IPC is de winkel van de groep Christenen in Israël CvI in Nijkerk, die erg boos zijn. ‘Wij zijn verbolgen over het feit dat de NVWA zich laat leiden door enkele klachten van anti-Israëlactivisten die maar één doel hebben: Israël dwarszitten en boycotten’. In de Tweede Kamer komen partijen in actie, waaronder nieuwkomer BBB.

Mei – ‘Joods verzet was groter dan gedacht’
Aan de hand van zijn boek ‘Geen makke schapen’ ontdekte wetenschapper Martijn Katan dat hij tien familieleden had die in de bange jaren ’40-’45 in het verzet zaten. Hij dook de archieven in, ondervroeg zijn familieleden en verrichtte online speurwerk. “Alles wijst erop dat veel meer Joden in het verzet zaten.” Katen pleitte voor meer onderzoek naar dit vaak onderbelichtte onderdeel uit de oorlogsjaren.

Mei (2) Spanning tussen Comité 4 en 5 Mei en slachtoffergroepen
Het Nationaal Comité 4 en 5 Mei komt met een beleidsvisie voor de komende jaren, waaruit duidelijk wordt dat de organisatie wil verbreden om nieuwe Nederlanders met een migratieachtergrond te betrekken. Opiniemakers zoals Hanneke Gelderblom (‘Haal de bezem door het Comité’) en schrijver Marcel Möring hebben hier veel kritiek op. Aan de Joden wordt niets gevraagd, zo lijkt het volgens Möring. Comité-voorzitter Gerdi Verbeet (PvdA) geeft het stokje over aan Wim van de Donk (CDA), voormalig Commissaris van de Koning in Noord-Brabant. Hij krijgt de Sinti en Roma op zijn dak, omdat hij hen zou hebben geschoffeerd. Voorvrouw Sabina Achterberg schrijft hem een gepeperde brief.

Juni – Grote verontwaardiging over spugend jongetje en Israëlische vlag
Nog steeds blijft het onrustig op de dam, waar pro-Israëlische en pro-Palestijnse demonstranten elkaar het leven zuur maken. Zo gaat Van Norren eerder vrijuit voor het tonen van een kakkerlak in een Israëlische vlag. In juni 2021 volgt een nieuw dieptepunt, wanneer een jongetje spuugt op een Israëlische vlag. Alles wordt op video vastgelegd en die gaat viraal. In Joods Nederland en daarbuiten roept het gedrag van het kind grote verontwaardiging op.

Juni (2) Frits en Barbara Barend balen van uitschakeling Oranje
Twee feesttenten, een groot scherm, een healing garden, een markt, veel jeugdactiviteiten, een keur aan oud-topsporters en nog heel veel ‘clinics’. Het is deze zomer allemaal te vinden op vakantiepark De Zanding in Otterlo, waar Frits en Barbara Barend zijn neergestreken om met bezoekers de ultieme sportzomer te beleven. En er staat wat op het spel, want deze zomer zijn er het EK Voetbal, de Tour de France, de Olympische Spelen en de Grand Prix van Zandvoort. Drie maanden lang bivakkeren de Barends op de Veluwe en zondagavond kwam Jonet.nl even bij hen op bezoek. Op 28 juni ervaren we hoe Oranje wordt uitgeschakeld door Tsjechië, maar dat mag de pret daarna niet drukken.

Juli – Nederland toch niet naar Durban VI
Na veel wikken en wegen besluit het demissionaire kabinet Rutte III om toch geen afvaardiging te sturen naar Durban VI, een omstreden VN-conferentie die in september gehouden wordt. Op de vierde editie van deze antiracisme-conferentie zal Israël wederom de kop van jut worden, zo is de verwachting. Eerder stuurde het CIDI een brandbrief naar demissionair minister Sigrid Kaag (D66) van Buitenlandse Zaken over Durban. Daarin verzocht directrice Hanna Luden de minister om niet te gaan. Ook andere landen doen niet mee aan de bijeenkomst.

Juli 2 – Toekomst van Sjoel West ziet er rooskleuriger uit
Na een onverwachte dood van bestuurder Erwin Brugmans van Sjoel West, eind 2020, viel de kleine synagoge in de Amsterdamse wijk De Baarsjes in een organisatorisch gat. In juli 2021 organiseren betrokken sjoelgangers samen met parapluorganisatie het Nederlands Israëlitisch Kerkgenootschap (NIK) een bijeenkomst voor de toekomst van de sjoel. Omdat er geen organisatorische pilaren meer zijn zoals Brugmans en wijlen Bloeme Evers-Emden moet de tering naar de nering gezet worden. Dat is gelukt, zo meldt Sjoel West in haar nieuwsbrief. Het gevoel is er ook weer.

Augustus – Bart Wallet benoemd tot hoogleraar Joodse studies
Het jaar 2021 gaat voor onderzoeker Bart Wallet de boeken in als een zeer gunstig jaar. De historicus wordt in augustus benoemd tot hoogleraar Joodse studies aan de Universiteit van Amsterdam (UvA). Wallet is ‘bijzonder blij en vereerd’, zo laat hij op Twitter weten. Hij heeft ‘veel zin om met collega’s en studenten dit prachtige vakgebied academisch op de kaart te zetten’. De geschiedkundige houdt zich al jarenlang bezig met de Joodse geschiedenis, die van Nederland in het bijzonder, en kan zijn vakgebied nu verder verdiepen.

Augustus (2) ‘Run’ op Israëlische mango’s bij Albert Heijn na #tipvanAnita
Een oproep om mango’s uit Israël bij Albert Heijn te boycotten komt eind augustus op social media terug als een boomerang. Het gaat om een zogenoemde ’tip’, waarin de pro-Palestijnse activiste Anita Risseeuw op Facebook met de hashtag #tipvanAnita opriep om de mango’s niet te kopen. Ze doet dat in de geest van Mieke Zagt, die in 2020 onderuit ging met haar #tipvanMieke aangaande Israëlische wijn bij de HEMA. Op Twitter wordt opgeroepen om de mango’s juist te kopen. Zo zou er al een ‘run’ op de vruchten bij Albert Heijn op gang gekomen zijn. De grootgrutter laat Jonet.nl weten dat de klanten dol zijn op deze mango’s uit Israël.

September – Permanente expositie in Synagoge Groningen gereed
“Aander luu binn ok luu,” zegt Commissaris van de Koning René Paas tijdens de feestelijke opening van de nieuwe vaste expositie van de Synagoge Groningen, doelend op hoe Groningers over de Joden dachten en denken. Ook sjoelvoorzitter Frits Grunewald spreekt: “Wie had vijftig jaar geleden kunnen denken dat wij heden in dit gebouw de officiële opening zouden meemaken van een zeer bijzondere museale opstelling over het voorbije en hedendaagse Joodse leven in Groningen!” In de tentoonstelling kunnen bezoekers meer te weten komen over de geschiedenis van Joden in Groningen en de grensstreek. Kinderen kunnen spelenderwijs leren over het Jodendom. Een hoogtepunt van de expositie is een grote messing doos die de moord op Joods Groningen representeert. 

September (2) Nationaal Holocaust Namenmonument geopend door koning Willem-Alexander
In Amsterdam gaat na jaren van getouwtrek en voorbereidingen het nationale namenmonument open. Op 19 september komt koning Willem-Alexander naar de wand om samen met voorzitter Jacques Grishaver van het Auschwitzcomité een eerste steen te leggen. Ook zijn er toespraken en muziek, waarna alle bezoekers door het gedenkteken kunnen lopen. De belangstelling van het publiek is op de dag na de opening (en daarna) groot.

Oktober – Slapende marechaussees bij Cheider krijgen taakstraf
Twee leden van de Koninklijke Marechaussee die niet opletten toen ze de Joodse school het Cheider moesten bewaken, krijgen een taakstraf. De Arnhemse rechtbank veroordeelt hen in oktober tot een werkstraf van veertig uur wegens nalatigheid. Het Cheider is een Joods object dat moet worden bewaakt vanwege permanente dreiging. Het tweetal werd ook verdacht van opzettelijk handelen, maar is daar van vrijgesproken.

Oktober (2) Synagoge Winterswijk officieel overgedragen aan particuliere stichting
De Stichting Winterswijkse Synagoge heeft haar huis van samenkomst en het erachter gelegen mikwe overgedragen aan de particuliere Stichting Cultuurbehoud Achterhoek. Met de overdracht geeft de Joodse gemeenschap de sjoel uit handen, maar daardoor is die wel gered voor de toekomst. Dat komt omdat de gemeenschap in Winterswijk nog slechts uit tien mensen bestaat. Daarentegen is de synagoge nog erg actief en heeft die naast een religieuze ook een grote educatieve functie. De nieuwe eigenaar garandeert dat de synagoge ook in de toekomst haar functie – ook religieus – kan blijven houden.

November – Benima in de problemen
Tamarah Benima stapt op als rabbijn van de De Progressief Joodse Gemeente Noord-Nederland (PJGNN) na de commotie die ontstond om haar Rede van Fryslan. Daarin maakte ze de vergelijking tussen de manier waarop de nazi’s Joden als gevaar aanmerkten en de wijze waarop volgens haar anno 2021 ongevaccineerden worden weggezet als gevaar voor de volksgezondheid. Benima wordt op verschillende plekken in de ban gedaan. blijft wel aan als rabbijn van Beit Ha Chidush, hoewel leden van dat kerkgenootschap zeer kritisch op haar zijn.

November (2) ON!-toezichthouder stapt op na antisemitisme
De voorzitter van de Raad van Toezicht van omroep in wording Ongehoord Nederland stapt in november 2021 per direct op. Taco Dankers gaat weg omdat hij in opspraak kwam wegens antisemitische teksten bij een extreem-rechtse stichting waar hij ook in het bestuur zit. NRC Handelsblad bracht dit naar buiten, waarna de NPO aangaf met Dankers in gesprek te willen gaan. Ook is er inmiddels aangifte tegen hem gedaan.

December – Baudet moet omstreden tweets verwijderen
Het Centraal Joods Overleg (CJO), Centrum Informatie en Documentatie Israël (CIDI) en vier Sjoa-overlevenden spannen een kort geding aan tegen FvD-voorman Thierry Baudet en winnen die. De extreem-rechtse politicus moet vier van zijn vergelijkingen tussen de Jodenvervolging en het huidige coronabeleid van Twitter verwijderen. Indien hij dat niet doet, zal hem een dwangsom van 25.000 euro per dag worden opgelegd. Baudet gaat in hoger beroep.

December (2) Ophef over Spinoza-brief van PIG-rabbijnen die onderzoeker in de ban doet
Binnen de Portugees-Israëlietische Gemeente (PIG) Amsterdam ontstaat crisis tussen het bestuur en de rabbijnen. Per brief doet rabbijn Serfaty de befaamde Spinoza-onderzoeker Melabed in de ban, nadat hij heeft verzocht in de Snoge filmopnames te kunnen maken. De brief veroorzaakt ophef, met name in Joods Amerika, maar is onbekend bij het PIG-bestuur, waardoor er spanningen ontstaan. Ook complexbeheerder Joods Cultureel Kwartier is verontwaardigd. Na dagenlang gedoe wordt de brief ingetrokken en krijgt Melamed excuses aangeboden, waarna hij alsnog welkom is in het synagogecomplex. Serpfaty stapt per 1 januari 2022 op.