De Joodse wereld in 2021 – jaaroverzicht

Net als in Nederland speelde de doorzettende opkomst van het antisemitisme in de Joodse wereld in 2021 een grote rol. Los daarvan namen het geweld en de excessen tegen Joodse doelen toe, onder meer in Groot-Brittannië en Duitsland. Maar er waren ook initiatieven om Joodse gemeenschappen extra te beschermen, de beweging Boycot, Desinvesteren en Sancties (BDS) tegen te gaan en om de herinnering aan de Sjoa levend te houden. In Israël woedde in mei 2021 een mini-oorlog tegen terreurbeweging Hamas, wat ook zijn impact had op Joodse gemeenschappen in de wereld. Het land blonk uit in het tijdig vaccineren van de bevolking en was qua coronabestrijding een voorbeeld voor de internationale gemeenschap. Verder was er een opmerkelijke regeringswissel: premier Benjamin Netanyahu werd na meer dan tien jaar afgelost door een bonte coalitie van kleine partijen met rechts-nationalist Naftali Bennett aan het hoofd.



Januari – Een Deense ‘Downtown Abbey’ met een Joods tintje
In Denemarken beleeft de film ‘Lykke Per’ (‘Gelukkige Per’) uit 2018 een revival. Het verhaal over een gewone Deense jongen uit Jutland die introuwt in een welvarende Joodse familie in Kopenhagen. De film is in Denemarken en de rest van Scandinavië een hit op streamingsdiensten en laat zo een groot publiek bekend raken met een deel van de Joodse geschiedenis van het land. Ook worden de karikaturale Joodse personages uit het oorspronkelijke boek van de Deense Nobelprijswinnaar Henrik Pontoppidan niet overgenomen. Een filmbespreking.

Januari (2) Italiaanse ’troonpretendent’ zegt ‘sorry’ voor anti-Joods handelen van voorvader
Bijna 83 jaar na dato biedt de achterkleinzoon van de Italiaanse koning Victor Emanuel III excuses aan voor het handelen van zijn voorvader tegenover de Joden. Destijds ondertekende de vorst anti-Joodse rassenwetten, iets wat volgens zijn verre nazaat Emanuele Filiberto di Savoia vreselijk dom en ontzettend wreed was. De prins van Venetië schrijft een brief aan aan de Joodse gemeenschap en vraagt om vergeving. Joods Italië is echter sceptisch over het schrijven.

Februari – Vervallen sjoel van Chagall te koop
De synagoge die schilder Marc Chagall jarenlang bezocht is in zeer slechte staat. De gemeente Vitemsk, waar de sjoel ligt en waar de Joods-Russische kunstenaar jaren woonde, heeft de plek te koop aangeboden voor een ieder die het gebouw wil herbouwen. Het gaat om een Lubavitsjer synagoge in het hartje van de stad, die thans vervallen is en waarvan alleen de muren nog overeind staan. Vitemsk lag ooit in het Russische Rijk, daarna in de Sovjet-Unie en sinds 1991 in Wit-Rusland.

Februari (2) Poolse Sjoa-onderzoekers moeten zich verontschuldigen
Een Poolse rechtbank heeft geoordeeld dat twee prominente historici zich moeten verontschuldigen voor laster. Het duo deed uitgebreid onderzoek naar de Sjoa in Polen en bracht daarover een boek uit. Een nabestaande van een voormalige oorlogsburgemeester klaagde hen vervolgens aan voor laster. Zij valt over een voetnoot waarin staat dat de burgemeester zou hebben meegewerkt aan het uitleveren van tientallen Joden aan de nazi’s. De aanklaagster kreeg steun van een vereniging die zich inzet voor de verdediging van de goede naam van Polen en het beschermen van de nationale identiteit.

Maart – Onderdelen Dode Zeerollen in Israël gevonden
In Israël doen onderzoekers een bijzondere ontdekking: ze vinden nieuwe onderdelen van de Dode Zeerollen. Het gaat om de eerste ontdekking van deze Bijbelse documenten in ongeveer zestig jaar tijd in het land. De delen van de opgerolde perkamenten werden aangetroffen in grotten in de Woestijn van Judea, vlak naast de Dode Zee. Ook de oudste mand ter wereld zou ontdekt zijn door archeologen.

Maart (2) ‘Labour-aanhangers bedreigen de Britse Joodse gemeenschap’, onderzoek ingesteld
Het blijft rommelen binnen Labour waar het antisemitisme tegen de Britse Joden betreft. In maart 2021 wordt bekend dat de politie onderzoek doet naar partijleden en ex-leden die verder zouden willen gaan dan anti-Joodse retoriek alleen. Ze zouden een ‘antizionistisch actienetwerk’ hebben opgezet om zo de adressen van Joodse Labour-activisten te achterhalen en ‘voor hen te zorgen’. Dit zogeheten Labor in Exile Network (LIEN) stelde zich ten doel de ‘identiteit, locatie, activiteiten en verenigingen’ van Joodse activisten van de campagnegroep Labour Against Antisemitism (LAAS) op te sporen.

April – Israëlische topscheidsrechter uit de kast als transgender
Een toparbiter uit de hoogste Israëlische voetbalcompetitie maakt eind april bekend voortaan als transgender door het leven te gaan. Op een persconferentie doet Sapir Berman haar coming out. Voorheen heette ze Sagi, maar vanaf nu zal zij Sapir genoemd worden. Ze vertelt dat spelers en fans haar al aanspreken als een vrouw, ook al zijn ze het niet altijd met haar beslissingen op het voetbalveld eens. Op de vraag of Berman zich zorgen maakt over de reacties op haar transitie, verklaart ze gewend te zijn aan seksistische opmerkingen en al vaker te zijn lastiggevallen door supporters.

April (2) Demonstraties tegen uitspraak Franse rechters in Frankrijk, Den Haag en elders
In Parijs en verschillende Franse steden, maar ook in Israël en daarbuiten wordt gedemonstreerd tegen de uitspraak van het Franse Hof van Cassatie in de zaak Halimi. De hoogste rechter van het land oordeelde eerder dat de dader van de moord op een Joodse Française vrijuit gaat omdat hij ontoerekeningsvatbaar is en tijdens de daad teveel softdrugs had gebruikt. Een schokgolf ging door Joods Frankrijk en de Joodse wereld. Er is ook een protest in New York en in Den Haag is een kleine protestactie bij de Franse ambassade.

Mei – Korte oorlog tussen Israël en Hamas
Halverwege mei 2021 bast een mini-oorlog los tussen Israël en terreurbeweging Hamas, die de Gazastrook controleert. De oorlog houdt velen binnen en buiten Israël bezig. Niet alleen vallen er aan beide kanten doden, maar ook wordt de Israëlische politiek er door beïnvloed. Daar zijn net verkiezingen geweest en moet een nieuwe regering gevormd worden. Op het diplomatieke vlak gebeurt er veel: zo wil Marokko bemiddelen tussen de strijdende partijen. In West-Europa en Nederland gaan met name moslimjongeren de straat op om voor Hamas te demonstreren. In verschillende landen lopen demonstraties uit de hand. Zo worden in Duitsland Joodse doelen aangevallen. Na een paar weken is er in Gaza een staakt-het-vuren.

Mei (2) Conflict Israël-Hamas is splijtzwam voor Belgische regering
Binnen de Belgische regering ontstaat onenigheid over een in te nemen standpunt over het opgelaaide conflict tussen Israël en Hamas. De linkse coalitiepartijen Groen, Ecolo, Vooruit en de PS oefenen tevergeefs druk uit op de andere regeringspartijen om Israël te veroordelen en aan te pakken. De Belgische minister van Buitenlandse Zaken, zelf van Joodse komaf, is niet van plan om met een stevig standpunt te komen. Zij komt met een verklaring waarin ze sprak over een ‘heel moeilijke situatie, die escalatie, waarbij de burgerbevolking wordt getroffen’. Ze verwijst naar de EU en wil een staakt-het-vuren. Later in het jaar pakt België producten uit betwiste gebieden in Israël extra hard aan. Beide landen komen dan in aanvaring. Israël ‘straft’ België vervolgens met een inreisverbod voor Belgen rond corona.

Juni – Steven Spielberg moet kwakkelend Netflix redden
Het gaat niet goed met Netflix. De streamingdienst waarbij mensen thuis programma’s en film kunnen kijken, zakt namelijk weg in de waarderingslijstjes. Waar de dienst eerst pionierend en baanbrekend was, moet die nu anderen zoals Disney+ boven zich dulden. In juni kondigt Netflix samenwerking aan met regisseur Steven Spielberg. Zijn productiebedrijf Amblin Partners gaat films maken voor de dienst, maar blijft ook produceren voor haar concurrenten op het witte doek. In Amerika en daarbuiten draaien de bioscopen middels weer op volle toeren. Wel worden films vrijwel tegelijkertijd in de zalen en via streaming geïntroduceerd.

Juni (2)
Oostenrijkse soldaat vast om foto’s van hakenkruis op teelballen
In Oostenrijk wordt een soldaat bestraft nadat hij foto’s had laten zien van zijn geslachtsdeel met een tatoeage van een swastika erop. De 29-jarige man moet negentien maanden voorwaardelijk de cel in, aldus de rechtbank van Klagenfurt. Hij gaat in hoger beroep. Volgens de Oostenrijkse wet is het tonen of dragen van het hakenkruis of andere nazi-symbolen verboden. Dat de man een tatoeage ervan op zijn teelballen heeft laten zetten, maakt niets uit. Het gaat erom dat hij er foto’s van maakte en die deelde met anderen. Het gebeurde allemaal in de zuidelijke deelstaat Karinthië.

Juli – Regisseur opening Spelen Tokio weg om grappen over Sjoa en Jodenvervolging
Kentaro Kobayashi, de regisseur van de openingsceremonie van de Olympische Spelen van Tokio, wordt halsoverkop ontslagen omdat hij in het verleden grappen heeft gemaakt over de Sjoa en de Jodenvervolging. Dat blijkt uit een video die in juli opgedoken. De organisatie van de Spelen vindt het niet kunnen dat een man in zijn positie dergelijke zaken heeft gezegd en gedaan, en stuurt hem daarom weg. Het vertrek van Kobayashi komt anderhalve dag voor de opening van de uitgestelde Spelen. Het sportevenement in de Japanse hoofdstad zou eerst in de zomer van 2020 plaatsvinden, maar werd vanwege de pandemie met een jaar uitgesteld.

Juli (2) Strakblauwe hemel in Griekenland – De Joodse Horizon
Voor De Joodse Horizon, de reisrubriek van Jonet.nl, trekt Joost Brantjes de hele wereld over op zoek naar bijzondere Joodse plekken voor vakantiegangers. In de zomer van 2021 publiceert hij twee verhalen: over Athene en Thessaloniki (Madre de Israel). Verrassingen en interessante verhalen treffen hem positief in het hart. 

Augustus – Israëlische atleten behalen goud in Tokio
De Joodse wereld en Israël kijken met trots naar de atleten van het landje, die op de Olympische Spelen van Tokio de ene medaille na de andere binnenslepen. Er is goud voor turner Artem Dolgopyat, die de hooggespannen verwachtingen waarmaakt. Op het onderdeel vloer wint de 24-jarige sporter een gouden medaille. Daarmee laat hij concurrenten Spanje en China achter zich. Dolgopyat is de tweede sporter in de geschiedenis die Israël een gouden plak bezorgt.Zo bezorgd de 22-jarige Linoy Ashram Israël een tweede gouden medaille. Op het turnonderdeel ritmische gymnastiek verslaat zij haar Russische concurrente.

Augustus (2) – Joods Antwerpen in diepe rouw na fataal ongeluk met twee kinderen
In de Joodse gemeenschap van Antwerpen heerst verdriet nadat twee kinderen omkomen in het verkeer. Het gaat vermoedelijk om een zogenoemd dodenhoek-ongeluk, waarbij de twee verdwenen onder de wielen van een vrachtwagen. Het ongeval vond plaats in de Joodse buurt van de Scheldestad. De verslagenheid is groot. De begrafenis vindt dezelfde dag plaats in het Nederlandse grensdorpje Putte, waar een Joodse begraafplaats is en veel Antwerpse Joden begraven liggen. De vrachtwagenchauffeur verkeert in een shocktoestand en zal worden gehoord. Hij had in ieder geval niet gedronken. Later ontstaat er politieke discussie nadat de Antwerpse verkeerswethouder zakelijke uitspraken doet inzake het dossier.

September – Zesjarige Eitan ontvoerd naar Israël na Italiaans kabelbaandrama
De tweede helft van 2021 wordt het nieuws deels beheerst door de zaak Eitan. De kleuter is de enige overlevende van het kabelbaandrama in de Italiaanse Alpen van mei. Hij verbleef sindsdien bij de Italiaanse familie van zijn overleden vader, maar moest van zijn Israëlische familie terugkeren naar Israël. Er ontstond een juridisch dispuut tussen beide families over de toekomst van het jochie. In september blijkt echter dat zijn Israëlische opa het heft in eigen hand genomen heeft. Zodoende is de man strafbaar voor het onvrijwillig weghalen van het kind uit Italië en gaat dat land proberen het kind terug te halen. De Israëlische rechtbank beveelt later in het jaar dat Eitan terug moet naar Italië. Dit wordt bekrachtigd door het hooggerechtshof.

September (2) Laatste Jood van Afghanistan ontvlucht het land
Na enige tijd van de radar af te zijn geweest is Zabulon Simantov, alias de laatste Jood van Afghanistan, weer in beeld. Hij verlaat zijn land uit voorzorg voor de extremistische Taliban, die in de zomer vrijwel het hele land onder controle nam. In de bus vertrok Simantov naar buurland Tadzjikistan. Zijn evacuatie is door een Joods-Amerikaanse zakenman op poten gezet. Eerder kondigden Joodse hulporganisaties al aan hem te willen redden. Simantov (62) runde ooit een kababzaak en was bewaarder van de laatste synagoge van Kaboel. Vermoedelijk vertrekt hij naar de Verenigde Staten.

Oktober – ‘Nazi-oma’ (96) maakt zich tevergeefs uit de voeten
In Duitsland is een 96-jarige verdachte van oorlogsmisdaden door de politie aangehouden, omdat ze vlak voor aanvang van haar proces op de vlucht was geslagen. Het gaat om Irmgard Furchner, die voor de rechter moet verschijnen op verdenking van medeplichtigheid aan de moord op 11.000 concentratiekampgevangenen in het kamp Stutthof. De ‘nazi-oma’, die in een verpleeghuis woont, stapte vlak voor de rechtsgang in een taxi met een onbekende bestemming. In oktober verschijnt ze alsnog voor de rechtbank. De Duitse Openbaar Aanklagers zetten alles op alles om de nog in leven zijnde oorlogsmisdadigers en kampmoordenaars op te sporen en berechten.

Oktober – ‘Voorkomen liquidatie op Israëlische zakenman in Cyprus was Iraanse vergeldingsactie’
Het rommelt in Cyprus, en dit keer eens niet tussen Turken en Grieken. Op het eiland wordt een liquidatie op Teddy Sagi, een Israëlische miljardair, voorkomen. Hij woont daar en zou machtige vijanden hebben, zo heet het. Volgens de Israëlische premier Naftali Bennett was er echter sprake van een voorkomen aanslag. Iran zou Sagi hebben willen vermoorden als wraak voor het doden van de belangrijkste Iraanse nucleaire wetenschapper, vorig jaar, door Israëlische veiligheidsdienst Mossad. Het regime in Teheran ontkent dat het achter de actie van vorige week op Cyprus zit.

November – Israëlische boekhandels halen boeken Sally Rooney uit de schappen
De grootste boekwinkels van Israël weigeren om nog boeken te verkopen van Salley Rooney. Per direct zullen alle boeken van haar uit de schappen worden gehaald, omdat ze weigerde haar nieuwste boek door een Israëlische uitgever te laten vertalen en uitgeven. De Ierse schrijfster is een aanhanger van de beweging Boycot, Desinvesteren en Sanscties (BDS) en denkt dat vrede tussen Israël en de Palestijnen dichterbij komt als mensen haar boeken niet langer in het Hebreeuws kunnen lezen. De boekhandels slaan nu terug door haar en haar werken voortaan te boycotten.

November (2) Uitbreiding museum Zürich omstreden wegens vermeende roofkunst
De heropening van het verbouwde Kunsthaus Zürich wordt overschaduwd door een discussie over vermeende Joodse roofkunst waarmee de collectie is uitgebreid. Het gaat om negentig werken van de omstreden Duitse zakenman Emil Bührle. In de nazi-tijd werkte hij mee met het regime en kreeg hij ook kunst in handen die van Joden was geweest. Rond de opening kwam in Zwitserland een boek uit over de beladen verzameling, die thans in het Kunsthaus Zürich hangt. Volgens de directeur van het museum is het onzeker of er sprake is van roofkunst.

December – Erwin Koeman stopt bij Beitar Jeruzalem en zet punt achter trainersloopbaan
Erwin Koeman (60) stopt per direct als trainer van Beitar Jeruzalem. Na negen wedstrijden in de Israëlische competitie houdt de oefenmeester het voor gezien. Wegens ‘persoonlijke omstandigheden’ kwam hij niet goed uit de verf. Tegelijkertijd was er bestuurlijke onrust en waren er racistische supporters, en torenhoge sportieve verwachtingen. Eerder in het jaar kwam zijn broer Ronald nog langs met FC Barcelona voor een oefenwedstrijd in de Israëlische hoofdstad. Koeman heeft ook besloten om een punt te zetten achter zijn trainersloopbaan. 

December (2) Kopstukken Joods-Frankrijk veroordelen Zemmour en zetten zich tegen hem af
Georganiseerd Joods Frankrijk moet weinig hebben van de rechts-radicale presidentskandidaat Éric Zemmour, die eind 2021 hoge ogen gooit in de peilingen voor de presidentsverkiezingen van 2022. Zemmour is van Joodse komaf, maar verdraait de geschiedenis waar het gaat om het Vichy-regime en de Sjoa, en jaagt Franse Joden de gordijnen in met andere uitspraken. Rabbijnen, historici en watchers zijn bezorgd. Zemmour was jarenlang een tv-persoonlijkheid. Kopstukken uit Joods Frankrijk vertrouwen erop dat Joodse kiezers niet op de rechts-radicale politicus zullen stemmen. Wie is deze politicus en welke gevolgen heeft zijn komst voor Joden in Frankrijk?